[ویکی فقه] خطای شوشتری، ملامحمدبن صادق، متخلص به خطا، نویسنده و شاعر و موسیقی شناس و سیاح ایرانی است.
او در اواخر سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم که حدود بیست سال در هندوستان بوده است. او سرگذشت خود را در جام جهان نما به تفصیل آورده است. به گفته خودش در شوال ۱۱۷۵ در شوشتر به دنیا آمد. وقتی در ۱۱۸۷ اوضاع شوشتر ناآرام شد، به کربلا رفت و آموزشهای ابتدایی را دید. در همین دوره از بغداد نیز دیدن کرد. پس از درگذشت پدر و مادرش، در پانزده یا شانزده سالگی به بهبهان نزد مادربزرگ خود رفت. محمدجعفرخان، بیگلربیگی کهگیلویه و بهبهان، او را به پسرخواندگی پذیرفت و عدهای از دانشمندان را برای تعلیم و تربیت وی گماشت.
هجرت به بوشهر
خطا در رمضان ۱۱۹۴ به سبب درگیریهای محلی در بهبهان همراه محمدجعفرخان از بهبهان گریخت و به شیخ ناصرالدین ، حاکم بوشهر پناه برد. سپس از بوشهر به شیراز رفت و مهمان محمدزال خان بن رستم، صاحب دهستان خشت، شد. وی در آن جا ازدواج کرد و صاحب فرزند شد و سه سال در آن جا ماند. وقایع عزل و نصب شاهان زندیه (حک: ۱۱۶۴ـ ۱۲۰۸) سبب ناآرامیهای گسترده در ایران شد. این هرج ومرج به دهستان خشت نیز رخنه کرد و خطا با خانواده خود به بوشهر بازگشت و به بازرگانی پرداخت. در همان ایام سلطنت زندیه منقرض شد و قاجاریان (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴) به سلطنت رسیدند.
مهاجرت به کربلا و هند
تغییر و تحول حکومت موجب ناآرامی کشور شد و خطا با همسر خود به کربلا رفت و در آن جا به خدمت علما مشغول شد. سپس خانواده خود را به دو تن از بزرگان کربلا سپرد و برای تامین معاش به هند رفت. در ۱۲۰۹ به هند رسید و عازم لکهنو، پایتخت حکومت شیعی اوده، شد (دیوان بیگی، ج۱، ص۵۷۲؛. در آن جا لعل بهادر، نخست وزیر حکومت اوده، او را نزد نواب آصف الدوله محمدیحیی علیخان بهادر برد که از او خلعت دریافت کرد و از مقربان وی شد. پس از وفات آصف الدوله در ۱۲۱۲، نواب تفضل حسین خان، ریاضی دان و حکیم دربار آصف الدوله، از خطا حمایت می کرد. او نیز در ۱۲۱۵ درگذشت و خطا به نواب سعادت علی خان (متوفی ۱۲۲۹) روی آورد و هجده سال در خدمت وی بود. پس از وفات او منصب وزارت به نواب غازی الدین حیدر رسید که در ۱۲۳۵ شاه مستقل گردید. خطا به او پیوست و اثرش جام جهان نما را به نام او موشح ساخت. به گفته محمدمظفر حسین صبا (ص ۲۴۱) خطا تا دوره نواب سعادت علیخان زندگانی نمود، اما از جام جهان نما برمیآید که او پس از آن زمان هم زنده بوده است. او در لکهنو درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. گویا خطا خانواده خود را از کربلا به لکهنو خوانده بود، زیرا پسرش میرزاعلی (متوفی ۱۲۳۴)، که به صواب شوشتری معروف بوده و به زبان فارسی شعر میسروده، نیز در اوایل جوانی در لکهنو درگذشته است.
سروده های خطا
...
او در اواخر سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم که حدود بیست سال در هندوستان بوده است. او سرگذشت خود را در جام جهان نما به تفصیل آورده است. به گفته خودش در شوال ۱۱۷۵ در شوشتر به دنیا آمد. وقتی در ۱۱۸۷ اوضاع شوشتر ناآرام شد، به کربلا رفت و آموزشهای ابتدایی را دید. در همین دوره از بغداد نیز دیدن کرد. پس از درگذشت پدر و مادرش، در پانزده یا شانزده سالگی به بهبهان نزد مادربزرگ خود رفت. محمدجعفرخان، بیگلربیگی کهگیلویه و بهبهان، او را به پسرخواندگی پذیرفت و عدهای از دانشمندان را برای تعلیم و تربیت وی گماشت.
هجرت به بوشهر
خطا در رمضان ۱۱۹۴ به سبب درگیریهای محلی در بهبهان همراه محمدجعفرخان از بهبهان گریخت و به شیخ ناصرالدین ، حاکم بوشهر پناه برد. سپس از بوشهر به شیراز رفت و مهمان محمدزال خان بن رستم، صاحب دهستان خشت، شد. وی در آن جا ازدواج کرد و صاحب فرزند شد و سه سال در آن جا ماند. وقایع عزل و نصب شاهان زندیه (حک: ۱۱۶۴ـ ۱۲۰۸) سبب ناآرامیهای گسترده در ایران شد. این هرج ومرج به دهستان خشت نیز رخنه کرد و خطا با خانواده خود به بوشهر بازگشت و به بازرگانی پرداخت. در همان ایام سلطنت زندیه منقرض شد و قاجاریان (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴) به سلطنت رسیدند.
مهاجرت به کربلا و هند
تغییر و تحول حکومت موجب ناآرامی کشور شد و خطا با همسر خود به کربلا رفت و در آن جا به خدمت علما مشغول شد. سپس خانواده خود را به دو تن از بزرگان کربلا سپرد و برای تامین معاش به هند رفت. در ۱۲۰۹ به هند رسید و عازم لکهنو، پایتخت حکومت شیعی اوده، شد (دیوان بیگی، ج۱، ص۵۷۲؛. در آن جا لعل بهادر، نخست وزیر حکومت اوده، او را نزد نواب آصف الدوله محمدیحیی علیخان بهادر برد که از او خلعت دریافت کرد و از مقربان وی شد. پس از وفات آصف الدوله در ۱۲۱۲، نواب تفضل حسین خان، ریاضی دان و حکیم دربار آصف الدوله، از خطا حمایت می کرد. او نیز در ۱۲۱۵ درگذشت و خطا به نواب سعادت علی خان (متوفی ۱۲۲۹) روی آورد و هجده سال در خدمت وی بود. پس از وفات او منصب وزارت به نواب غازی الدین حیدر رسید که در ۱۲۳۵ شاه مستقل گردید. خطا به او پیوست و اثرش جام جهان نما را به نام او موشح ساخت. به گفته محمدمظفر حسین صبا (ص ۲۴۱) خطا تا دوره نواب سعادت علیخان زندگانی نمود، اما از جام جهان نما برمیآید که او پس از آن زمان هم زنده بوده است. او در لکهنو درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. گویا خطا خانواده خود را از کربلا به لکهنو خوانده بود، زیرا پسرش میرزاعلی (متوفی ۱۲۳۴)، که به صواب شوشتری معروف بوده و به زبان فارسی شعر میسروده، نیز در اوایل جوانی در لکهنو درگذشته است.
سروده های خطا
...
wikifeqh: ملامحمد_بن_صادق_شوشتری