[ویکی فقه] ملا فضل الهی از روحانیون مبارز هند در قرن چهاردهم هجری/ نوزدهم و بیستم میلادی بوده است.
وی در۱۲۹۹ ق/ ۱۸۸۲ در وزیرآباد، واقع در «گوجران دلا» به دنیا آمد. او پس از پذیرفته شدن در آزمون فارغ التحصیلی مدرسه هیئت تبشیری اسکاتلندی، ابتدا به مبخش کانال ملحق شد و سپس در خط آهن شمال غربی به کار پرداخت. وی همیشه تمایلات مذهبی داشت و به طور منظم راهنمایی هایی از صوفی ولی محمدساکن «فتوحی والا» در ایالت لاهور، درباره اصول تصوف، دریافت می کرد.
فعالیت سیاسی و اجتماعی
او در ۱۳۲۳ ق/ ۱۹۰۵ از «اسماس» دیدن کرد و در ۱۳۲۵ ق/ ۱۹۰۷ از مقام خود کناره گرفت و همه وقتش را وقف مطالعات قرآنی نمود. در ۱۳۲۶ ق/ ۱۹۰۸ همراه یک فرستاده از سوی امیرالمجاهدین (احتمالا محمود حسن دیوبندی) به سراسر هند سفر کرد و به جمع آوری کمک های مردمی برای مجاهدین پرداخت. سپس به عنوان امین صندوق مجاهدین در پنجاب برگزیده شد و همچنان گهگاه به اسماس سفر می کرد. در جریان قیام ضد انگلیسی مهمندی ها در ۱۳۳۳ ق/ ۱۹۱۵ و در حمایت از عثمانی در جنگ اول جهانی، فضل الهی سراسر هند را در نوردید و به گردآوری اعانات برای مجاهدین افغانی پرداخت. هنگامی که وی به وزیرآباد بازگشت، دستگیر و به زندان جولوندور منتقل شد و تا ۱۳۳۷ ق/ ۱۹۱۸ در زندان ماند. وی و برادرش د ۱۹۱۹ به فرار دانشجویان دانشکده اسلامی لاهور به اردوگاه مجاهدین کمک کردند. در این زمان ماجهدین افغان جنگ بزرگی را که به نام جنگ سوم افغانستان و انگلستان مشهور شد با هدف کسب استقلال سیاسی، بر ضد انگلستان آغاز کرده بودند. او در اواسط ۱۳۳۸ق/ ۱۹۲۰ به کابل گریخت و از آنجا به اردگاه مجاهدین رفت و در آنجا با کمک عبدالرحیم، معروف به مولوی محمدبشیر به فعالیت برای ساقط کردن نعمت الله، امیر اسماس، پرداخت و یک سال بعد خود را امیر چمرکند اعلام کرد. در ۱۳۴۲ ق/ ۱۹۲۳ میان فضل الهی و مولوی بشیر بر سر امارت چمر کند نزاعی روی داد. در نوامبر/ ربیع الآخر آن سال، مولوی بشیر، امیر اسماس را قانع کرد که برای بیرون راندن فضل الهی به او بپیوندد. فضل الهی که خود را از مقابله با آن دو ناتوان می دید از ادعای امارت صرف نظر کرد و عازم اسماس شد. در رمضان ۱۳۴۴ ق/ مارس ۱۹۲۶ مجددا به چمر کند بازگشت اما مسئولیتی بر عهده نگرفت و اردگاه به وسیله یک کمیته اداره می شد. در رجب ۱۳۴۵ ق/ ژانویه ۱۹۲۷ نزاع میان مولوی بشیر و فضل الهی به وسیله حاجی ترنگ زایی و مجمعی از علمای چمرکند فیصله یافت و دارایی های موجود متساویا میان آن دو تقسیم گردید و مولوی بشیر که پیروان بیشتری داشت به عنوان امیر اعلام شد.
قیام علیه مهمندی ها
فضل الهی در جریان قیام مهمندی ها در سال های ۱۳۴۵ ق/ ۱۹۲۷ و ۱۳۴۸ ق/ ۱۹۳۰ به حاجی ترنگ زایی پیوست. در ۱۳۴۹ ق/ ۱۹۳۱ از دیر بیرون رانده شد و در قیام های ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ در باجائور شرکت داشت و به نفع حزب کنگره و زندانیان سرخ پیراهن فعالیت می کرد. در ۱۹۳۲ به کابل فراخوانده شد و در آن شهر با نادرشاه افغان (۱۳۰۸-۱۳۱۲ش) ملاقات کرد و همچنان یکی از دشمنان سرسخت مولوی بشیر باقی ماند و سرانجام او را به قتل رساند. و در سال های بعد بارها از کابل دیدن کرد و با اعضای حزب قدر در تماس بود. در ۱۹۳۴ گزارش شد که او در ایالت کنر بر ضد امان الله خان (۱۳۳۷-۱۳۴۷ق) مشغول تبلیغات بوده است. وی در ۱۳۵۴ ق/ ۱۹۳۵ از چمرکند بیرون رانده شد و هرچند تلاش کرد تا بار دیگر به امیری چمر کند منصوب شود اما مجمع بزرگ «لویه جرگه» در ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۶ دعوی او را رد کرد.
وی در۱۲۹۹ ق/ ۱۸۸۲ در وزیرآباد، واقع در «گوجران دلا» به دنیا آمد. او پس از پذیرفته شدن در آزمون فارغ التحصیلی مدرسه هیئت تبشیری اسکاتلندی، ابتدا به مبخش کانال ملحق شد و سپس در خط آهن شمال غربی به کار پرداخت. وی همیشه تمایلات مذهبی داشت و به طور منظم راهنمایی هایی از صوفی ولی محمدساکن «فتوحی والا» در ایالت لاهور، درباره اصول تصوف، دریافت می کرد.
فعالیت سیاسی و اجتماعی
او در ۱۳۲۳ ق/ ۱۹۰۵ از «اسماس» دیدن کرد و در ۱۳۲۵ ق/ ۱۹۰۷ از مقام خود کناره گرفت و همه وقتش را وقف مطالعات قرآنی نمود. در ۱۳۲۶ ق/ ۱۹۰۸ همراه یک فرستاده از سوی امیرالمجاهدین (احتمالا محمود حسن دیوبندی) به سراسر هند سفر کرد و به جمع آوری کمک های مردمی برای مجاهدین پرداخت. سپس به عنوان امین صندوق مجاهدین در پنجاب برگزیده شد و همچنان گهگاه به اسماس سفر می کرد. در جریان قیام ضد انگلیسی مهمندی ها در ۱۳۳۳ ق/ ۱۹۱۵ و در حمایت از عثمانی در جنگ اول جهانی، فضل الهی سراسر هند را در نوردید و به گردآوری اعانات برای مجاهدین افغانی پرداخت. هنگامی که وی به وزیرآباد بازگشت، دستگیر و به زندان جولوندور منتقل شد و تا ۱۳۳۷ ق/ ۱۹۱۸ در زندان ماند. وی و برادرش د ۱۹۱۹ به فرار دانشجویان دانشکده اسلامی لاهور به اردوگاه مجاهدین کمک کردند. در این زمان ماجهدین افغان جنگ بزرگی را که به نام جنگ سوم افغانستان و انگلستان مشهور شد با هدف کسب استقلال سیاسی، بر ضد انگلستان آغاز کرده بودند. او در اواسط ۱۳۳۸ق/ ۱۹۲۰ به کابل گریخت و از آنجا به اردگاه مجاهدین رفت و در آنجا با کمک عبدالرحیم، معروف به مولوی محمدبشیر به فعالیت برای ساقط کردن نعمت الله، امیر اسماس، پرداخت و یک سال بعد خود را امیر چمرکند اعلام کرد. در ۱۳۴۲ ق/ ۱۹۲۳ میان فضل الهی و مولوی بشیر بر سر امارت چمر کند نزاعی روی داد. در نوامبر/ ربیع الآخر آن سال، مولوی بشیر، امیر اسماس را قانع کرد که برای بیرون راندن فضل الهی به او بپیوندد. فضل الهی که خود را از مقابله با آن دو ناتوان می دید از ادعای امارت صرف نظر کرد و عازم اسماس شد. در رمضان ۱۳۴۴ ق/ مارس ۱۹۲۶ مجددا به چمر کند بازگشت اما مسئولیتی بر عهده نگرفت و اردگاه به وسیله یک کمیته اداره می شد. در رجب ۱۳۴۵ ق/ ژانویه ۱۹۲۷ نزاع میان مولوی بشیر و فضل الهی به وسیله حاجی ترنگ زایی و مجمعی از علمای چمرکند فیصله یافت و دارایی های موجود متساویا میان آن دو تقسیم گردید و مولوی بشیر که پیروان بیشتری داشت به عنوان امیر اعلام شد.
قیام علیه مهمندی ها
فضل الهی در جریان قیام مهمندی ها در سال های ۱۳۴۵ ق/ ۱۹۲۷ و ۱۳۴۸ ق/ ۱۹۳۰ به حاجی ترنگ زایی پیوست. در ۱۳۴۹ ق/ ۱۹۳۱ از دیر بیرون رانده شد و در قیام های ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ در باجائور شرکت داشت و به نفع حزب کنگره و زندانیان سرخ پیراهن فعالیت می کرد. در ۱۹۳۲ به کابل فراخوانده شد و در آن شهر با نادرشاه افغان (۱۳۰۸-۱۳۱۲ش) ملاقات کرد و همچنان یکی از دشمنان سرسخت مولوی بشیر باقی ماند و سرانجام او را به قتل رساند. و در سال های بعد بارها از کابل دیدن کرد و با اعضای حزب قدر در تماس بود. در ۱۹۳۴ گزارش شد که او در ایالت کنر بر ضد امان الله خان (۱۳۳۷-۱۳۴۷ق) مشغول تبلیغات بوده است. وی در ۱۳۵۴ ق/ ۱۹۳۵ از چمرکند بیرون رانده شد و هرچند تلاش کرد تا بار دیگر به امیری چمر کند منصوب شود اما مجمع بزرگ «لویه جرگه» در ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۶ دعوی او را رد کرد.
wikifeqh: ملا_فضل_الهی