[ویکی اهل البیت] ملااسماعیل حکیم درب کوشکی از فلاسفه و مدرسین حکمت متعالیه اصفهان در عصر قاجاریه می زیسته است. آخوند ملامحمد کاشی و جهانگیرخان قشقایی در زمره شاگردان وی بودند.
تاریخ ولادت وی معلوم نیست و در تذکره ها دربارۀ احوال زندگیش مطلب کمی گزارش شده است، چون از یک چشم نابینا بود به واحد العین ملقب شد. حاج ملا هادی سبزواری (1289ق) او را ذو العیون یا ذوالعینین نامیده، زیرا به نظر وی، ملا اسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی باز داشته است.
۱ - ملااسماعیل واحدالعین؛ فرزند محمد سمیع اصفهانی معروف به واحدالعین، استاد حاج ملاهادی سبزواری و ارشد تلامذه حاج ملاعلی نوری است. واحد العین متوفی محرم(۱۲۴۲ق)، می باشد؛
۲ - میرزا عبدالجواد حکیم خراسانی؛ از علما و حکمای مشهور اصفهان و استاد معقول و منقول، که در فقه و اصول و طب و ریاضیات و ادبیات مهارت و قدرتی عظیم داشته است.
۳ - سیّدرضی لاریجانی ؛ میرزا طاهر تنکابنی می نویسد: «از استاد خود آقا محمدرضا قمشه ای اصفهانی «قدس سره» که از شاگردان سیّد رضی الدین لاریجانی بوده شنیده ام که این سیّد بزرگوار در زهد و وارستگی وحید عصر خود بوده و در اوایل عمر که از مازندران به اصفهان برای تحصیل علوم رفته بود، به واسطه کثرت فقر و پریشانی، در حمام های اصفهان به شغل دلاکی در ایام تعطیل می پرداخت و تحصیل معاش ایام تحصیل می نمود استادم می فرمودند: چون صبح ها به منزل سیّد معظم برای درس حاضر می شدیم، آن بزرگوار همه روزه به بام خانه اش مناجات خمس عشر را از حفظ می خواند و چون ثکالی(مادران فرزند مرده) می گریست و بعد از اجتماع شاگردان در مدرس، از بام به مدرس می آمدند و همه روزه قبل از شروع به تدریس، شرحی بر شاگردان خود موعظه می فرمودند و قسطی کامل در تشویق و ترغیب به تحلی به اخلاق حسنه و تحذیر از ملکات رذیله و خبث و تحریص بر سلوک طریقه اوصیاء و اصفیای کاملین و حکما و عرفای شامخین بیان می کردند، بعد شروع به تدریس می نمودند و اکثر تدریسش علوم الهیه و کتب عرفا و صوفیه بوده و با کمال استیناس و حسن معاشرت که با عموم خصوص با شاگردان خود داشتند صاحب مهابت عظیمه در انظار بودند.»
۴ - میرزا حسن نوری ؛ حکیم متأله، فرزند حاج ملا علی نوری. میرزا حسین خان تحویلدار در «جغرافیای اصفهان» می نویسد: « مرحوم ملاعلی نوری که ثانی ملاصدرای شیرازی بود و در عصر خود استاد کل، دو پسر داشت: پسر بزرگش: مرحوم میرزا محمدحسن معروف است. از قرار تقریر اهالی خبره، در رتبه علم و عمل پسر آن پدر و در ذوق و ذکاوت، پدر پدر خود.»
حکیم درب کوشکی سالها در اصفهان به تدریس حکمت متعالیه اشتغال داشت. به نوشتة میرسیّدعلی جناب :«اغلب اشخاصی که در اصفهان تحصیل حکمت نموده اند از شاگردان او بوده اند. وقت تدریس او نوعاً قبل از فجر بوده که پس از فراغت از تحصیل، هنوز فجر طالع نشده بود.»
برخی از شاگردان وی عبارتند از: آخوند ملامحمد کاشی؛ جهانگیرخان قشقایی؛ میرزا محمدمهدی قمشه ای؛ سیّدابوالقاسم دهکردی؛ میرزا محمدحسین امام جمعه و عباس قلی خان نوری. شاگرد اخیر، کتاب « جلوات ناصریه » استاد خود حکیم درب کوشکی را در نهایت زیبایی و نفاست به منظور پیشکش به ناصرالدین شاه استنساخ کرده و در شرحی در وصف کتاب و مناقب استاد در آخر رساله می نویسد: « نعمت حضور جناب فخر الحکماء المتألهین، افضل الفضلاء المتأخرین، سالک مسالک جبروت، عارج معارج لاهوت، مولانا الحاج محمد اسماعیل، زید افاضاته، را دریافت نموده، مدت پنج سال اوقات اقامت دارالسلطنه اصفهان بهشت نشان، صانها الله عن الحدثان، را در اوقات لیالی و ایام به مصاحبت و مجالست ایشان گذشت و برخی از فضایل حالات این قدوه اهل فضل و کمال را بر خود لازم دانسته که به عرض باریافتگان حضور عدالت دستور رساند و این رساله شریفه که مسمی به « جلوات ناصریه » است تصنیف فرمودند، تطبیق سلطنت ظاهر را با باطن، به افصح عبارات و املح اشارات نمودند و این غلام خانه زاد قدیمی نیز کتابت رساله مزبوره را به خط منحوس پریشان خود نموده، انفاذ پیشکار حضور معدلت دستور داشت. امید آن که مطالب آن را به نظر انور اقدس مشرف فرمایند، نظر تفقّدات و عنایات شاهانه ملوکانه را در حق این فاضل جلیل و حکیم زاهد نبیل، ظاهر فرمایند».
تاریخ ولادت وی معلوم نیست و در تذکره ها دربارۀ احوال زندگیش مطلب کمی گزارش شده است، چون از یک چشم نابینا بود به واحد العین ملقب شد. حاج ملا هادی سبزواری (1289ق) او را ذو العیون یا ذوالعینین نامیده، زیرا به نظر وی، ملا اسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی باز داشته است.
۱ - ملااسماعیل واحدالعین؛ فرزند محمد سمیع اصفهانی معروف به واحدالعین، استاد حاج ملاهادی سبزواری و ارشد تلامذه حاج ملاعلی نوری است. واحد العین متوفی محرم(۱۲۴۲ق)، می باشد؛
۲ - میرزا عبدالجواد حکیم خراسانی؛ از علما و حکمای مشهور اصفهان و استاد معقول و منقول، که در فقه و اصول و طب و ریاضیات و ادبیات مهارت و قدرتی عظیم داشته است.
۳ - سیّدرضی لاریجانی ؛ میرزا طاهر تنکابنی می نویسد: «از استاد خود آقا محمدرضا قمشه ای اصفهانی «قدس سره» که از شاگردان سیّد رضی الدین لاریجانی بوده شنیده ام که این سیّد بزرگوار در زهد و وارستگی وحید عصر خود بوده و در اوایل عمر که از مازندران به اصفهان برای تحصیل علوم رفته بود، به واسطه کثرت فقر و پریشانی، در حمام های اصفهان به شغل دلاکی در ایام تعطیل می پرداخت و تحصیل معاش ایام تحصیل می نمود استادم می فرمودند: چون صبح ها به منزل سیّد معظم برای درس حاضر می شدیم، آن بزرگوار همه روزه به بام خانه اش مناجات خمس عشر را از حفظ می خواند و چون ثکالی(مادران فرزند مرده) می گریست و بعد از اجتماع شاگردان در مدرس، از بام به مدرس می آمدند و همه روزه قبل از شروع به تدریس، شرحی بر شاگردان خود موعظه می فرمودند و قسطی کامل در تشویق و ترغیب به تحلی به اخلاق حسنه و تحذیر از ملکات رذیله و خبث و تحریص بر سلوک طریقه اوصیاء و اصفیای کاملین و حکما و عرفای شامخین بیان می کردند، بعد شروع به تدریس می نمودند و اکثر تدریسش علوم الهیه و کتب عرفا و صوفیه بوده و با کمال استیناس و حسن معاشرت که با عموم خصوص با شاگردان خود داشتند صاحب مهابت عظیمه در انظار بودند.»
۴ - میرزا حسن نوری ؛ حکیم متأله، فرزند حاج ملا علی نوری. میرزا حسین خان تحویلدار در «جغرافیای اصفهان» می نویسد: « مرحوم ملاعلی نوری که ثانی ملاصدرای شیرازی بود و در عصر خود استاد کل، دو پسر داشت: پسر بزرگش: مرحوم میرزا محمدحسن معروف است. از قرار تقریر اهالی خبره، در رتبه علم و عمل پسر آن پدر و در ذوق و ذکاوت، پدر پدر خود.»
حکیم درب کوشکی سالها در اصفهان به تدریس حکمت متعالیه اشتغال داشت. به نوشتة میرسیّدعلی جناب :«اغلب اشخاصی که در اصفهان تحصیل حکمت نموده اند از شاگردان او بوده اند. وقت تدریس او نوعاً قبل از فجر بوده که پس از فراغت از تحصیل، هنوز فجر طالع نشده بود.»
برخی از شاگردان وی عبارتند از: آخوند ملامحمد کاشی؛ جهانگیرخان قشقایی؛ میرزا محمدمهدی قمشه ای؛ سیّدابوالقاسم دهکردی؛ میرزا محمدحسین امام جمعه و عباس قلی خان نوری. شاگرد اخیر، کتاب « جلوات ناصریه » استاد خود حکیم درب کوشکی را در نهایت زیبایی و نفاست به منظور پیشکش به ناصرالدین شاه استنساخ کرده و در شرحی در وصف کتاب و مناقب استاد در آخر رساله می نویسد: « نعمت حضور جناب فخر الحکماء المتألهین، افضل الفضلاء المتأخرین، سالک مسالک جبروت، عارج معارج لاهوت، مولانا الحاج محمد اسماعیل، زید افاضاته، را دریافت نموده، مدت پنج سال اوقات اقامت دارالسلطنه اصفهان بهشت نشان، صانها الله عن الحدثان، را در اوقات لیالی و ایام به مصاحبت و مجالست ایشان گذشت و برخی از فضایل حالات این قدوه اهل فضل و کمال را بر خود لازم دانسته که به عرض باریافتگان حضور عدالت دستور رساند و این رساله شریفه که مسمی به « جلوات ناصریه » است تصنیف فرمودند، تطبیق سلطنت ظاهر را با باطن، به افصح عبارات و املح اشارات نمودند و این غلام خانه زاد قدیمی نیز کتابت رساله مزبوره را به خط منحوس پریشان خود نموده، انفاذ پیشکار حضور معدلت دستور داشت. امید آن که مطالب آن را به نظر انور اقدس مشرف فرمایند، نظر تفقّدات و عنایات شاهانه ملوکانه را در حق این فاضل جلیل و حکیم زاهد نبیل، ظاهر فرمایند».
wikiahlb: ملا_اسماعیل_درب_کوشکی_اصفهانی