مقدمه الادب

[ویکی فقه] مقدمة الأدب (کتاب). «مقدمة الادب» اثر ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد خوارزمی زمخشری از بزرگان لغت و نحو و تفسیر و ادب در قرن ششم هجری است. این کتاب به لحاظ ادبی از جایگاه خاصی برخوردار است و خوارزمی با تالیف آن خدمت شایانی به زبان فارسی نموده است. او با دقت فراوانی کلمات فارسی خالص و سره را در برابر کلمات عربی برگزیده است و بسیاری از لغات مهجور و نادر فارسی را در کتابش می توان دید.
کتاب حاوی زندگینامه ای مختصر از مولف، یک تنبیه برای خواننده کتاب، مقدمه ای از مولف و متن کتاب در سه بخش است. در کتاب کلمات عربی و فارسی و ترکی مقایسه می شوند و بین آنها کلمات جغتایی و مغولی دیده می شود. مثلا در مقدمه کتاب کلماتی؛ مانند: «آی تغاگون» ( ماه و خورشید ) در زبان ترکمنی امروز به شکل «آی بیلن گون» یا کلمه ی «یتیگن» به ترکمنی امروز «یدیگن» (ستاره ی دب) و... استعمال می شوند.

[ویکی نور] مقدمة الادب اثر ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد خوارزمی زمخشری از بزرگان لغت و نحو و تفسیر و ادب در قرن ششم هجری است. این کتاب به لحاظ ادبی از جایگاه خاصی برخوردار است و خوارزمی با تألیف آن خدمت شایانی به زبان فارسی نموده است. او با دقت فراوانی کلمات فارسی خالص و سره را در برابر کلمات عربی برگزیده است و بسیاری از لغات مهجور و نادر فارسی را در کتابش می توان دید.
کتاب حاوی زندگینامه ای مختصر از مولف، یک تنبیه برای خواننده کتاب، مقدمه ای از مولف و متن کتاب در سه بخش است.
در کتاب کلمات عربی و فارسی و ترکی مقایسه می شوند و بین آنها کلمات جغتایی و مغولی دیده می شود. مثلا در مقدمه کتاب کلماتی؛ مانند:«آی تغاگون» (ماه و خورشید) در زبان ترکمنی امروز به شکل «آی بیلن گون» یا کلمه ی «یتیگن» به ترکمنی امروز «یدیگن» (ستاره ی دب) و... استعمال می شوند.
این کتاب یکی از فرهنگ نامه های ارزشمندی است که حدود 70 سال بعد از فرهنگ محمود کاشغری تألیف یافته است. تحقیقات کاشغری مربوط به اوغوزهای داخلی بوده و اما این کتاب مربوط به اوغوزهای بیرونی است. تنظیم به این شکل و ماهیت، سوابق فرهنگ نویسی او را تأیید می نماید. جمع کلمات، ضرب المثل های عامیانه و مقایسه ی آنها در زبانهای عربی، فارسی، ترکی و مغولی جدیت فراوانی می طلبد. در قرون وسطی عالمان کم وبیش زبان های عربی و فارسی و ترکی را مقایسه می کردند و امتیاز زمخشری اینست که زبان مغولی را هم اضافه نمود.
ممکن است این دانشمند گرانقدر فهمیده باشد، که زبان مغولی در اصل با زبان های ترکی در یک گروه و سیستم، یعنی در گروه آلتای قرار دارد. باید اضافه کنیم که برخلاف نظر برخی از نویسندگان که مقایسه ی تاریخی زبان ها در علم زبان شناسی را به اروپای غربی نسبت می دهند، باید مکان پیدایش اصول مقایسه ی تاریخی زبان ها را در دنیای شرق جستجو کرد و زمان آغاز آن را هم به زمان محمود کاشغری و زمخشری نسبت داد.

[ویکی فقه] مقدمه الادب (کتاب). «مقدمة الادب» اثر ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد خوارزمی زمخشری از بزرگان لغت و نحو و تفسیر و ادب در قرن ششم هجری است. این کتاب به لحاظ ادبی از جایگاه خاصی برخوردار است و خوارزمی با تالیف آن خدمت شایانی به زبان فارسی نموده است. او با دقت فراوانی کلمات فارسی خالص و سره را در برابر کلمات عربی برگزیده است و بسیاری از لغات مهجور و نادر فارسی را در کتابش می توان دید.
کتاب حاوی زندگینامه ای مختصر از مولف، یک تنبیه برای خواننده کتاب، مقدمه ای از مولف و متن کتاب در سه بخش است. در کتاب کلمات عربی و فارسی و ترکی مقایسه می شوند و بین آنها کلمات جغتایی و مغولی دیده می شود. مثلا در مقدمه کتاب کلماتی؛ مانند: «آی تغاگون» ( ماه و خورشید ) در زبان ترکمنی امروز به شکل «آی بیلن گون» یا کلمه ی «یتیگن» به ترکمنی امروز «یدیگن» (ستاره ی دب) و... استعمال می شوند.
گزارش محتوا
این کتاب یکی از فرهنگ نامه های ارزشمندی است که حدود ۷۰ سال بعد از فرهنگ محمود کاشغری تالیف یافته است. تحقیقات کاشغری مربوط به اوغوزهای داخلی بوده و اما این کتاب مربوط به اوغوزهای بیرونی است. تنظیم به این شکل و ماهیت، سوابق فرهنگ نویسی او را تایید می نماید. جمع کلمات، ضرب المثل های عامیانه و مقایسه ی آنها در زبانهای عربی، فارسی، ترکی و مغولی جدیت فراوانی می طلبد. در قرون وسطی عالمان کم وبیش زبان های عربی و فارسی و ترکی را مقایسه می کردند و امتیاز زمخشری اینست که زبان مغولی را هم اضافه نمود. ممکن است این دانشمند گرانقدر فهمیده باشد، که زبان مغولی در اصل با زبان های ترکی در یک گروه و سیستم، یعنی در گروه آلتای قرار دارد. باید اضافه کنیم که برخلاف نظر برخی از نویسندگان که مقایسه ی تاریخی زبان ها در علم زبان شناسی را به اروپای غربی نسبت می دهند، باید مکان پیدایش اصول مقایسه ی تاریخی زبان ها را در دنیای شرق جستجو کرد و زمان آغاز آن را هم به زمان محمود کاشغری و زمخشری نسبت داد. در فرهنگ مقدمه الادب به اصطلاحات زراعتی و نجومی نیز بر می خوریم که از آن جلمه است: ته گه له گی (قرص خورشید)؛ یلدیز ( ستاره )؛ گوک ( آسمان )؛ گؤزیتیم (افق)؛ یتیکن (یدی+ اوق+ گن) ستاره دب. به طور کلی می توان گفت این کتاب از گنجینه های پرارزش برای لغت شناسان و ادیبان فارسی و عربی است. در مقایسه با فرهنگ های مشابه همچون بلغه و مرقاه و السامی فی الاسامی و دستور الاخوان و قانون الادب این کتاب از جهات مختلف برتری دارد. نویسنده در ابتدای کتاب به تبیین جایگاه زبان عربی در بین زبانهای دیگر پرداخته است. سپس با مدح ابو المظفر اتسوز بن خوارزم پادشاه وقت، محتویات کتاب را به پنج بخش تقسیم می کند، اسامی، افعال، حروف، صرف اسماء، و صرف افعال که دو قسمت آخر آن در کتاب موجود نمی باشد.
← بخش اول
این کتاب مورد توجه خاورشناسان بوده چنانکه نخستین چاپ آن با کوشش ای. جی وتزشتاین در سال ۱۸۴۳ م بر پایه ی نسخه های مختلفی که در اروپا به دست آورده، در لایپزیک آلمان چاپ شده است. دانشمند نامبرده فهرستی از واژه های عربی کتاب را همراه با معادل لاتینی آن به کتاب پیوسته است که می تواند برای استفاده کنندگان از کتاب مفید باشد. در کتاب رموزات فراوانی به چشم می خورد که برای وضوح این رموزات توضیحاتی ذکر می شود: ۱. ح، مولف این رمز را بعد از کلمه جمع قرار داده تا اینکه به خواننده متذکر شود که این کلمه همان جمع کلمه پیشین می باشد؛ مثلا دهر، دهور ح که دهور همان جمع دهر می باشد. ۲. م، علامت مترادف است که قبل از کلمه ی مترادف ذکر شده است. برهه م منون م عصر که دو واژه ی منون و عصر مترادف برهه می باشد. ۳. معا، علامت واژگانی است که در تلفظ دو وجهی هستند. ۴. ثلث بدون نقطه برای واژگانی که سه وجهی تلفظ شده اند. ۵. اعداد و شماره هایی که در بین سطور دیده می شود نیز نسخه بدلهای کتاب می باشد. کتاب دارای غلطهایی است که در انتهای کتاب صحیح آنها ذکر شده است.
منبع
...

مُقَدَّمةُ الادب
تألیف جارالله زمخشری، فرهنگی عربی به فارسی. این اثر در پنج بخشِ اسامی، افعال، حروف، صرف اسم و صرف فعل تدوین یافته و به اتسز خوارزمشاه هدیه شده است. مقدمةالادب به لهجۀ خوارزمی نیز ترجمه شده و ترجمۀ خوارزمی آن به کوشش زکی ولیده طوغان در استانبول چاپ عکسی شده است. این فرهنگ به کوشش وتزستاین به چاپ رسیده (لایپزیگ، ۱۹۴۳) و بار دیگر به کوشش محمدکاظم امام با نام پیشرو ادب یا مقدمةالادب در ۳ جلد در تهران منتشر شده است (۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ش).