مقامات بدیع الزمان همدانی

او ساسی است که جز بر لباس یتیمان نمی افتد، ملخی است که جز بر مزرعهٔ حرام فرود نمی آید، دزدی است که جز به خزانهٔ اوقاف نقب نمی زند، راهزنی است که جز بر ضعیفات یورش نمی آورد، گرگی است که خلق خدای را جز بین رکوع و سجود پاره نمی کند، جنگجویی است که مال خدا را جز پیش چشم شاهدان و عاهدان غارت نمی کند. او دست از دینش شسته و دنائت خویش را پنهان ساخته است. لسانِ قضاوت او درست است، و زبان و دستش کج. او سبیلش را کوتاه ساخته ( ظاهرش را آراسته ) و در عوض دامش را گسترده است. زبان آوری و ورع او به چشم می زند، در حالی که دروغ ها و طمع کاری اش پنهان است.
بدیع الزمان همدانی؛[ ۱]
مقامات مهم ترین اثر بدیع الزمان همدانی که به عربی نوشته شده است که اول بار به همراه شرح آن، در سال ۱۸۸۹ میلادی در بیروت به طبع رسید. تعداد آن ها ۵۱ مقامه است. ثعالبی شمار مقامات را ۴۰ نوشته است ولی باید دانست که منشأ این قول از بدیع الزمان می باشد زیرا وی در رساله ای که آن را در انتقاد از قصیدهٔ ابوبکر خوارزمی نوشته، تعداد مقامات را ۴۰ ذکر کرده است ولی همان طور که کارل بروکلمان عقیده دارد منظور بدیع الزمان در این رساله تعیین عدد واقعی مقامات نمی باشد بلکه وی فقط جنبهٔ مفاخره و برتری را در نظر داشته است. از مقامات بدیع الزمان نسخ خطی متعدد در کتابخانه های مختلف دنیا مانند فرانسه، آلمان، ترکیه باقی مانده است و آن چندین بار در نقاط مختلف جهان به چاپ رسیده است، از جمله در سال ۱۸۸۹ در بیروت با شرح شیخ محمد عبده و یکبار هم در ایران بسال ۱۲۹۵ قمری با چاپ سنگی به چاپ رسیده است. [ ۲]
اثر ارزنده ای که مقام بدیع الزمان را در ادب عربی ممتاز می کند و او را مبتکر واقعی مقامه نویسی نشان می دهد، مقامات اوست. بدیع الزمان اغلب این مقامات را در نیشابور انشاء نمود و گفته اند که آن ها را برای شاگردان خویش در پایان درس قرائت می کرده است. موضوع مقامات تنها شامل کدیه و دریوزگی نمی باشد بلکه قهرمان مقامات یعنی ابوالفتح اسکندری در لباس مختلفی ظاهر می شود و از مسائل گوناگونی چون ادیبی توانا سخن می گوید و با بیان شیوا و ساحر خود هر لحظه در جلب دینار و درهم حلیلهٔ دیگری بکار می بندد. وی در شهرهای مختلف به سیاحت می پردازند و شاید این امر موجب است که بدیع الزمان نام شهرهای مختلف بخصوص شهرهای ایران را بر مقامات خود بگذارد. بدیع الزمان در مقامات داستان و قصه را هدف اساسی قرار نمی دهد بلکه او داستان را بهانه قرار داده است تا بدین وسیله عبارات مسجوع را همراه با تشبیه و کنایه و استعاره و ضرب المثل بدنبال یکدیگر تحریر کند از همین جاست که برای خود موضوع معینی در نظر نگرفته و اطراف موضوعات مختلف سخن گفته است.