[ویکی فقه] مفهوم، چیزی است که بتوان آن را تصور کرد. معادل این لغت در زبان فرانسه Comprehensionو در زبان انگلیسی comprehension است.
مفاهیم کلی که در علوم عقلی از آنها استفاده می شود، در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته تقسیم می گردند، مفاهیم ماهوی، حقیقی یا معقولات اولی مانند مفهوم انسان و مفهوم سفیدی و مفاهیم اعتباری یا معقولات ثانیه که خود این دسته، بر دو قسم فلسفی و منطقی است. مانند مفهوم علت و مفهوم معلول و مفهوم عکس مستوی و مفهوم عکس نقیض . این تقسیم بندی که از ابتکارات فلاسفه اسلامی است، فوائد فراوانی دارد که در ضمن بحثهای آینده با آنها آشنا خواهیم شد و عدم دقت در بازشناسی و تمییز آنها از یکدیگر موجب خلطها و مشکلات زیادی در بحثهای فلسفی می شود و بسیاری از لغزشهای فلاسفه غربی در اثر خلط بین این مفاهیم حاصل شده که نمونه آنها را در سخنان هگل و کانت می توان یافت. به همین منظور، این مقاله به بررسی اجمالی، مفاهیم حقیقی می پردازد و مفاهیم اعتباری در نوشتار دیگری مورد بررسی قرار می گیرد.
معانی حقیقت
واژه حقیقی منسوب به حقیقت است و به معنای واقعیت است. یکی از معانی حقیقت که در اینجا مد نظر است همان ماهیت و ذات شیء است. بنابراین مقصود از مفهوم حقیقی، همان مفاهیم ماهوی است. در اصطلاح فلسفی به این مفاهیم، معقولات اولی می گویند. معقولات اولی نیز عبارتند از تصورات اولیه اشیاء که در ذهن هست ولی منشا و مصداق آنها در خارج هست. مانند طبیعت حیوان و انسان که بر موجود خارجی حمل می شوند.
مفهوم حقیقی در خارج
این مفاهیم گاهی در خارج موجود می شوند و آثارش بر آن بار می شود و گاهی در ذهن تحقق می یابد و فاقد آثار خارجی می شود. مانند مفهوم انسان. در نتیجه مفهوم حقیقی نسبت به وجود و عدم، یکسان است و نسبت به هیچ یک تقیدی ندارد؛ یعنی نسبت به هر دو "لا بشرط " است. به بیان دیگر چنین امری نسبت به وجود و عدم و در نتیجه نسبت به ترتب آثار و عدم ترتب آثار، لا بشرط خواهد بود و چنین اموری با قیدهای گوناگون جمع می شود و در شرایط مختلف می تواند بعینه حضور داشته باشد. از این رو می توان گفت: مفاهیمی مانند انسان ، هم در ذهن موجود می شوند و هم در خارج و آن چه از آنها در ذهن تحقق می یابد، همان است که در خارج موجود می گردد. بنابراین یک نوع عینیت میان مفهوم و مصداق برقرار می باشد و علم به شیء دقیقا همان شیپئ را به ما نشان می دهد و ذاتش را برای ما مکشوق می نماید و به همین جهت است که این مفاهیم را علم حقیقی نامیده اند. بنابراین می توان مفاهیم ماهوی و حقیقی را اموری دانست که حیثیت مصداقشان، نه دقیقا مطابق حیثیت وجود خارجی است و نه عین حیثیت عدم و نه عین حیثیت وجود خارجی و به همین جهت، هم می توانند در خارج موجود شوند و هم در ذهن. بر خلاف مفاهیم اعتباری که حیثیت مصداقشان یا عین حیثیت در خارج بودن است و هرگز در ذهن نمی آیند، یا عین حیثیت در خارج نبودن است که مصادیق آن نه در خارج تحقق می یابند و نه در ذهن، و یا عین حیثیت در ذهن بودن است که تنها در ذهن تحقق می یابند و هرگز نمی توانند در خارج محقق شوند که به دسته اول و دوم این مفاهیم اعتباری، معقولات ثانیه فلسفی و به دسته سوم، معقولات ثانیه منطقی می گویند.
اعطای مفهوم حقیقی به انسان
...
مفاهیم کلی که در علوم عقلی از آنها استفاده می شود، در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته تقسیم می گردند، مفاهیم ماهوی، حقیقی یا معقولات اولی مانند مفهوم انسان و مفهوم سفیدی و مفاهیم اعتباری یا معقولات ثانیه که خود این دسته، بر دو قسم فلسفی و منطقی است. مانند مفهوم علت و مفهوم معلول و مفهوم عکس مستوی و مفهوم عکس نقیض . این تقسیم بندی که از ابتکارات فلاسفه اسلامی است، فوائد فراوانی دارد که در ضمن بحثهای آینده با آنها آشنا خواهیم شد و عدم دقت در بازشناسی و تمییز آنها از یکدیگر موجب خلطها و مشکلات زیادی در بحثهای فلسفی می شود و بسیاری از لغزشهای فلاسفه غربی در اثر خلط بین این مفاهیم حاصل شده که نمونه آنها را در سخنان هگل و کانت می توان یافت. به همین منظور، این مقاله به بررسی اجمالی، مفاهیم حقیقی می پردازد و مفاهیم اعتباری در نوشتار دیگری مورد بررسی قرار می گیرد.
معانی حقیقت
واژه حقیقی منسوب به حقیقت است و به معنای واقعیت است. یکی از معانی حقیقت که در اینجا مد نظر است همان ماهیت و ذات شیء است. بنابراین مقصود از مفهوم حقیقی، همان مفاهیم ماهوی است. در اصطلاح فلسفی به این مفاهیم، معقولات اولی می گویند. معقولات اولی نیز عبارتند از تصورات اولیه اشیاء که در ذهن هست ولی منشا و مصداق آنها در خارج هست. مانند طبیعت حیوان و انسان که بر موجود خارجی حمل می شوند.
مفهوم حقیقی در خارج
این مفاهیم گاهی در خارج موجود می شوند و آثارش بر آن بار می شود و گاهی در ذهن تحقق می یابد و فاقد آثار خارجی می شود. مانند مفهوم انسان. در نتیجه مفهوم حقیقی نسبت به وجود و عدم، یکسان است و نسبت به هیچ یک تقیدی ندارد؛ یعنی نسبت به هر دو "لا بشرط " است. به بیان دیگر چنین امری نسبت به وجود و عدم و در نتیجه نسبت به ترتب آثار و عدم ترتب آثار، لا بشرط خواهد بود و چنین اموری با قیدهای گوناگون جمع می شود و در شرایط مختلف می تواند بعینه حضور داشته باشد. از این رو می توان گفت: مفاهیمی مانند انسان ، هم در ذهن موجود می شوند و هم در خارج و آن چه از آنها در ذهن تحقق می یابد، همان است که در خارج موجود می گردد. بنابراین یک نوع عینیت میان مفهوم و مصداق برقرار می باشد و علم به شیء دقیقا همان شیپئ را به ما نشان می دهد و ذاتش را برای ما مکشوق می نماید و به همین جهت است که این مفاهیم را علم حقیقی نامیده اند. بنابراین می توان مفاهیم ماهوی و حقیقی را اموری دانست که حیثیت مصداقشان، نه دقیقا مطابق حیثیت وجود خارجی است و نه عین حیثیت عدم و نه عین حیثیت وجود خارجی و به همین جهت، هم می توانند در خارج موجود شوند و هم در ذهن. بر خلاف مفاهیم اعتباری که حیثیت مصداقشان یا عین حیثیت در خارج بودن است و هرگز در ذهن نمی آیند، یا عین حیثیت در خارج نبودن است که مصادیق آن نه در خارج تحقق می یابند و نه در ذهن، و یا عین حیثیت در ذهن بودن است که تنها در ذهن تحقق می یابند و هرگز نمی توانند در خارج محقق شوند که به دسته اول و دوم این مفاهیم اعتباری، معقولات ثانیه فلسفی و به دسته سوم، معقولات ثانیه منطقی می گویند.
اعطای مفهوم حقیقی به انسان
...
wikifeqh: مفهوم_حقیقی