مفتاح التفاسیر

[ویکی فقه] مفتاح التفاسیر اثر رشیدالدین فضل الله همدانی از مشاهیر اطباء و مؤرخین، دانشمند، سیاستمدار و شاعر شیعی می باشد.
مفتاح التفاسیر اثر رشیدالدین فضل اللّه (۶۴۵ - ۷۱۸ ق) فرزند عمادالدوله ابوالخیر. از مشاهیر اطباء و مؤرخین.وی در حکمت و فلسفه شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بود و در ۶۹۷ ق به وزارت غازان خان نـائل گـردید و در پست وزارت تا عصر اولجایتو ایلخان مغول باقی ماند و پس از مرگ سلطان به تهمت کوتاهی در امر معالجه او به شهادت رسید و در قلعه رشیدیه تبریز مدفون گردید.گـرچـه شیعه بودن خواجه مورد تردید عده ای است ولی قول شیعه نبودنش نیز مورد تعجب و انـکـار عـده دیـگری است زیرا نفوذ او را در دربار ایلخانان مغول و روابطش را با خواجه طوسی و دلائل دیگری از این قبیل را حجت بر شیعه بودن او می دانند.
معرفی تفسیر
تفسیر مورد بحث تفسیری است کامل که خواجه آن را به شیوه فلسفی تالیف نموده است. در بیان و تاویل آیات از مسائل عقلانیه بهره گرفته و در نوع خود بی نظیر است.ابن حجر عسقلانی در الدرر الکامنه می گوید (وی دارای تفسیری است بر قرآن به شیوه فلاسفه بـدین جهت بود که او متهم به کفر و الحاد گردید و نیز پس از قتل وی تمامی مؤلفات او را آتش زدند) دو وزیر قبل از خواجه رشیدالدین در حکومت مغولی به قتل رسیده بودند لذا وی قسمتی از امـوال خود را وقف کتابخانه خویش کرد و جمع کثیری از کتاب و هنرمندان را جهت استنساخ مـؤلـفـات خـود و تذهیب و تزیین آنها استخدام نموده بوده و مؤلفات خویش را تکثیر و استنساخ می نمود.و بـه کـتـابـخـانـه عمومی و خصوصی گوشه و کنار جهان ارسال می داشت لذا امروزه از تمامی مؤلفات وی نسخه های متعدد و نفیسی در دست می باشد. کـهـن تـریـن نسخه این تفسیر در کتابخانه کاخ گلستان مورخ ۷۰۸ ق می باشد که در یک مجلد بزرگ ضمن مجموعه ای با سایر مؤلفات وی گردآوری شده است.تفسیر مفتاح التفسیر که مورد توجه علمای عصر خویش بود. بیش از صد نفر از فحول علمای اعلام و مفسران بر آن تقریظ نوشته اند.
تفاسیر دیگر مؤلف
خـواجـه رشـیـدالدین فضل اللّه مؤلف جامع التواریخ رشیدی را سه تفسیر دیگری است :۱) تفسیر بـعـضی آیات قرآن، خواجه در این تفسیر بعضی از آیات کریمه را که امکان بحث فلسفی و عرفانی داشته است انتخاب نموده و مورد تاویل قرار داده است.نسخه منحصر به فرد از آن در مجموعه رشیدی کتابخانه کاخ گلستان موجود می باشد.۲) اعجاز القرآن، شامل نه رساله در اعجاز قرآن و نسخه ای از آن در مجموعه رشیدی موجود است.۳) تفسیر رشیدی، شامل ۱۹ رساله در تفسیر بعضی از آیات و ذکر روایات و بحث در فضیلت علم و عقل بر مذاق فلاسفه و حکماء.

[ویکی نور] مفتاح التفاسیر تألیف طبیب، مورخ و دیوان سالار سلسله ایلخانی، رشیدالدین فضل الله همدانی (متولد حدود 648 و مقتول به سال 718ق) است. این اثر، کتاب دوم از مجموعه رشیدیه (توضیحات، مفتاح السیر، سلطانیه، لطایف الحقایق) در موضوعات علوم قرآنی و کلامی است. در ذیل این اثر رساله «نفایس الأفکار» آمده است که مصنف پس از پایان تحریر این کتاب و برای شرح گسترده تر در موضوع یکی از رساله های آن (ابطال تناسخ و حشر اجساد) نوشته و پیوست این کتاب قرار داده است. مقدمه و تحقیق اثر به قلم رجب هاشم زاده انجام شده است.
مصنف مجموعه رشیدیه، چنان که خود گفته است، پس از فراغت یافتن از تألیف و تدوین جامع التواریخ و به انگیزه ذوق و ذهن پویا و جوینده حقایق معانی و نیز به تأثیر مصاحبت علما و عرفا و تشویق ایلخان علم دوست، اولجایتو (فرمانروا در سال های 703 تا 716 هجری)، به نگاشتن رساله ها در شرح معانی و بسط‍ معارف قرآنی پرداخت.
در ابتدای اثر مقدمه تحقیقی مفصلی به قلم هاشم رجب زاده آمده است. متن اثر نیز شامل اصل و ذیل است که اصل مشتمل است بر دیباچه و دو قسم است. دیباچه مشتمل بر خطبه موحدانه و شرح اعمال مصنف و تقریر معانی دقیق لطیف در هر باب است. اقسام کتاب نیز مشتمل بر دو و شش رساله هستند.
کتاب به نثر قدیم و با استناد به آیات و اشعار فارسی و ذکر مثال های فراوان نگارش شده است. نویسنده در اشاره به شیوه تحقیق خود، گفته که بارها با مشاهیر پیـشوایان و اهـل دانـش و حکومت بت پرستان (بودائیان) بحث کرده و چون به تألیف جامع التواریخ مشغول بوده، می خواسته است کـه بـر احوال ایشان واقف شود.
رشیدالدین درباره طرز تألیف و تصنیف آثار خود، در سـرآغاز توضیحات، همچنین در رساله نهم آن ، بر خود بالیده که سه کتاب از چهار کتاب مجموعه رشیدیه (توضیحات، مفتاح التفاسیر و سلطانیه) را با چـند دفـتر دیـگر، «که قریب صد هزار سخن باشد»، ضمن خدمت دیوانی و تراکم کارها و ازدحـام مـردم و مراجعان ، در مدت هفت یا هشت ماه به انجام رسانده و پادشاه او را از لطف و عنایت خود برخوردار سـاخته اسـت.
محقق اثر در مقدمه اش ابتدا به اجمال شرح حال نویسنده و آثار او و سپس فهرست کتاب های چهارگانه مجموعه رشیده را متذکر شده است. در ادامه با تفصیل بیشتری زندگی علمی و تاریخی او و اثر مورد بحث و شیوه نگارش او را مورد مطالعه قرار داده است.