معماری بیزانسی

معماری روم شرقی یا بیزانس به معماری ای گفته می شود که از سال ۳۳۰ تا ۴۵۳ میلادی در محدوده امپراتوری روم شرقی ساخته شده اند گفته می شود.
بناهای دوره بیزانس به علت وجود ملت های مختلف که تابع امپراتوری روم شرقی بودند و طولانی بودن دوران حاکمیت بیزانس، از تنوع و تعدد فراوانی برخوردارند و بناها به نسبت امکانات محلی دارای مصالحی متفاوت می باشند. به عنوان مثال در شمال غربی ایتالیا از آجر در شهرهای ساحلی روی زمین های صخره ای، در سوریه و فلسطین و ترکیه از سنگ بیشتر استفاده شد. [ ۱]
بیزانس شامل دو بخش عمده می باشد:
• بیزانس پیشین
• بیزانس پسین
پس از آنکه امپراتوری وسیع روم به روم شرقی و غربی تقسیم شد «کنستانتین» شهر باستانی بیزانس ( مقر روم شرقی ) را بازسازی کرد و آن را «کنستانتینوپل» ( قسطنطنیه ) نام گذارد؛ که استانبول امروزی می باشد. این شهر بندری اهمیت تجاری خاصی داشت و از تمدن چشم گیری برخوردار بود و با تمدن های روم، یونان، بابل، ایران و . . . در شرق و غرب در ارتباط بود و ماحصل آن تأثیر بیزانسی از هنر و معماری مشرق زمین است. [ ۲]
هنر معماری در بیزانس تا قرن ۶ میلادی تحت تأثیر مسیحیت آغازین بود ولی با آغاز حکومت «ژوستی نیانوس» در قرن ۶ میلادی عظمتی شاهانه یافت او در هنر پروری همتای کنستانتین بود و آثاری را که وی مورد حمایت و تشویق قرار داد، همه شکوه و عظمتی شاهانه داشتند تا جایی که دوران فرمانروایی او را به حق نخستین عصر طلایی هنر امپراتوری روم شرقی نام گذاری کرده اند. باید به این نکته اشاره نمود که بهترین گنجینه یادگاری «نخستین عصر طلایی» اکنون در خاک ایتالیا که در شهر راونا کشف شده. [ ۳]
شهر «راونا» که در اصل پایگاه نیروی دریایی در ساحل دریای آدریاتیک بود از سال ۴۰۲ میلادی پایتخت روم غربی، و پس از آن در پایان همان قرن مقر فرمانروایی ئتئدئریک پادشاه استرو گوتها شد، که همه چیز را به سبک و سیاق هنری کنستانتیوپل می پسندید، و به همین علت در زمان ژوستی نیانوس شهر رونا به صورت پایگاه عمده ای برای گسترش و نفوذ سلطه بیزانس بر ایتالیا تبدیل گردید.
در اوایل قرن ۶ میلادی کلیسای «سان ویتا له» با پلان ۸ ضلعی، گنبدی روی آن و پنجره های وسیع روی بنا ساخته شد و خصوصیات معماری بیزانسی را در روم غربی دارا بود. از زمان «ژوستی نین» کلیساهای گنبد دار با نقشهٔ مرکزی رواج یا فت. [ ۳] [ ۴]