مصباح الشریعه

[ویکی فقه] مصباح الشریعة (کتاب). کتاب «مصباح الشریعة»، به زبان عربی ، در علم اخلاق و منسوب به امام جعفر صادق علیه السّلام است. سید بن طاووس ، در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الامان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السّلام دانسته و محقق نوری ، آن را کتابی معتبر خوانده است.
کتاب، مشتمل بر روایاتی اخلاقی، بدون ذکر سند، در ضمن ۱۰۰ باب است. اولین باب کتاب، درباره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است.

[ویکی اهل البیت] کتاب «مصباح الشریعة» کتابی است منسوب به امام صادق علیه السلام در علم اخلاق که دقائق معارف و اسرار حقایق و لطائف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان را به بهترین وجه بیان نموده است.
علما در مورد انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام نظرات مختلفی دارند. از موافقان انتساب این کتاب به امام صادق علیه السلام افراد زیر را می توان نام برد:
اما در مقابل اینان مجلسی در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبی آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه می کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه اطهار علیهم السلام نیست، والله یعلم.
اما آقای مصطفوی که زحمت تحقیق مصباح الشریعه و هم زحمت ترجمه آن را کشیده است نظری متفاوت از هر دو گروه موافقین و مخالفین انتساب کتاب به امام صادق علیه السلام دارد. ایشان در مقدمه ترجمه مصباح الشریعه در این مورد چنین می گوید: «شرح و تفصیل خصوصیات این کتاب و انتساب آن را به حضرت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام در مقدمه آن که در سال (1378 هـ) در تهران طبع و منتشر شده است، ذکر نموده و ثابت کردیم که این کتاب شریف، لفظ و عبارات آن حضرت نیست و بلکه بهترین و پرارزشترین مجموعه ایست که یکی از بزرگان برجسته شیعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفری را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین فرموده و به تناسب این مرام آن را به حضرت صادق علیه السلام که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است نسبت داده است و حقیقت این نسبت از لحاظ معنی و حقیقت است نه لفظ و عبارت. احتمال قوی دارد که مؤلف بزرگوار این کتاب شریف، تمام این مطالب را از روایات و أخبار منقوله از حضرت صادق علیه السلام استنباط و استنتاج کرده و مضامین و معانی آن ها را به این صورت ترتیب و تنظیم کرده است».
آن گاه در مقام گوشزد نمودن ارزش این کتاب می گوید: «به هر صورت، این کتاب شریف از بهترین و جامعترین کتب شیعه است که در آداب و حکم و معارف کتابی به این اختصار که جامع دقایق و لطایف اخلاق بوده و در عین حال در نهایت اتقان و اعتبار تألیف شده باشد، به دست ما نرسیده است».
این کتاب شامل 100 باب است که موضوعات آن به شرح زیر می باشد:
«اذا اصبحت فلا تحدّث نفسک بالمساء، و اذا امسیت فلا تحدّث نفسک بالصّباح، فانّک لاتدری ما اسمک غدا؛ هرگاه اراده کنی که از منزل خود بیرون روی، باید بیرون روی مثل رفتن کسی که امید عود به خود نداشته باشد، و یقین داند که در این سفر فوت خواهد شد».
یعنی: آنچه لازمه سفر است از وصیت و تحصیل برائت ذمّه از حقوق اللَّه و حقوق النّاس، بجا آر. که به حکم: «اللّیل حبلی» و مقتضای کریمه: «وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ(سوره لقمان/34)؛ در هر نفسی احتمال موت دارد. اگر در سفر، اجل فرارسد، نادم و مغبون نباشی ».

[ویکی نور] مصباح الشریعة، به زبان عربی، در علم اخلاق و منسوب به امام جعفر صادق(ع) است.
سید بن طاووس، در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق(ع) دانسته و محقق نوری، آن را کتابی معتبر خوانده است.
کتاب، مشتمل بر روایاتی اخلاقی، بدون ذکر سند، در ضمن 100 باب است.
اولین باب کتاب، در باره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است.
امام جعفر صادق(ع)، در آغاز، معاملات را بر چهار بخش تقسیم می نماید:

[ویکی فقه] مصباح الشریعه (کتاب). کتاب «مصباح الشریعة»، به زبان عربی ، در علم اخلاق و منسوب به امام جعفر صادق علیه السّلام است. سید بن طاووس ، در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الامان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه السّلام دانسته و محقق نوری ، آن را کتابی معتبر خوانده است.
کتاب، مشتمل بر روایاتی اخلاقی، بدون ذکر سند، در ضمن ۱۰۰ باب است. اولین باب کتاب، درباره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است.
گزارش محتوا
امام جعفر صادق علیه السّلام ، در آغاز، معاملات را بر چهار بخش تقسیم می نماید: ۱. معامله با خدا؛ ۲. معامله با نفس؛ ۳. معامله با خلق؛ ۴. معامله با دنیا. سپس هر یک را بر هفت پایه استوار می سازد؛ مثلا معامله با خدا، بر ادای حق و حفظ حد و شکر بر نعمت های او و خوشنودی بر قضای او و صبر بر بلای او و نگه داشتن حرمت او و شوق به دیدار او استوار است. سپس آن حضرت، به شرایط فتوی و کسی که صلاحیت فتوی دادن را دارد و شرایط امر به معروف و نهی از منکر و کسی که صلاحیت امر به معروف و نهی از منکر را دارد می پردازد. پس از آن، به شرح حالات انسان هنگام خروج از منزل و قرائت قرآن و لباس پوشیدن پرداخته؛ مثلا در باره شرایط خروج از منزل می فرماید: «هر گاه خواستی از منزل خود خارج شوی، همانند کسی باش که دیگر به آن جا باز نخواهد گشت و فقط برای اطاعت خداوند یا امری از امور دین از منزل خارج شو و با حالت سکینه و آرامش قلب و وقار باش و در حالی که خداوند را آشکارا و در نهان یاد می کنی از منزل خارج شو». امام علیه السّلام ، پس از آن به بیان صفات حسنه، مانند صدق ، اخلاص ، تقوی ، تواضع و سخاوت می پردازد و صفات ناپسند، مانند ریا ، جهل ، وسوسه، تکبر ، حسد ، طمع و حرص را به دنبال آن ذکر کرده است. در این کتاب، امام جعفر صادق علیه السّلام ، درباره شناخت پیامبران الهی و ائمه معصومین علیه السّلام و صحابه حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم نیز سخن می گوید.
ویژگی های کتاب
۱. در این کتاب، دقایق معارف و اسرار حقایق و لطایف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان ، به اندازه ای دقیق و تحقیقی و عمیق ذکر شده که کوچک ترین نقطه ضعف و انحراف و سستی در خلال جملات و مطالب آن دیده نمی شود؛ ۲. آنچه مسلم است این کتاب، در مرتبه ای فوق کتب نوشته شده توسط علما و محققین و عرفا است؛ ۳. کتاب، ظاهرا نوشته امام جعفر صادق علیه السّلام نیست، ولی نویسنده، مجموعه ای از کلمات آن حضرت را جمع آوری نموده و خوانندگان را از گوهر گران بهای کلمات آن حضرت بهره مند گردانده است؛ ۴. این کتاب، مهم ترین و پرارزش ترین مجموعه ای است که یکی از بزرگان برجسته شیعه ، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفری را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تالیف و تدوین نموده و به مناسبت در بر داشتن سخنان امام صادق علیه السّلام ، آن را به آن حضرت که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است، نسبت داده است.
عناوین ابواب کتاب
...

مِصْباحُ الشَّریعه
(یا: مِصباحُ الشریعة و مِفتاح ُالحقیقة) رساله ای به عربی، در ۱۰۰ باب. در هویّت صاحبِ این رساله اختلاف نظر است، چه یکایکِ ابوابِ این رساله، با عبارتِ «قال الصادق علیه السلام» آ‎غاز می شود، از این رو، برخی بر این عقیده اند که این رساله از منشآت حضرت امام جعفرصادق(ع) است، اما گویی عارفی آن را از مجموعۀ گفته های آن حضرت(ع) تدوین کرده باشد، هر چند از زمانِ آن عارف و در نتیجه، تاریخ پیدایش این رساله، کاملاً بی خبریم. به هرروی، بی تردید مصباح الشریعه درشمار نفیس ترین آثار پدیدآمده در تمامیِ حوزۀ عرفان اسلامی است و معانی بلند بعضی از عباراتِ آن، حکایت از صدورِ آن از معصوم دارد. در طیّ ۱۰۰ بابِ این رساله، مهم ترین مباحث سلوکی و معرفتی، نظیر نیّت، ذکر، غرور، جدال، غیبت، محبت، حکمت و عبودیت بررسی شده اند. ترجمه و شرح فارسیِ کوتاهی و نیز شرح کلانی بر این رساله در ۱۰مجلّد در دست است. متن (۱۳۷۷ش) و این ترجمه و شرح ها به چاپ رسیده اند.