مسح پا

[ویکی فقه] مسح پا (روایات شیعه). وضو عملی است تعبدی که از شستن صورت و دست ها و مسح سر و روی پاها تشکیل شده است و در اسلام به آن توجه ویژه ای شده که در بعضی موارد واجب می شود. یک روایتی در اصول کافی وارد شده که در آن روایت شستن پاها در وضو مطرح شده است، در حالی که این مطلب با اعتقاد شیعه سازگاری ندارد لذا صحت و سقم و محتوای روایت را بررسی می کنیم.
مرحوم شیخ کلینی روایت را با این سند و متن نقل کرده است:۶- عِدَّةٌ مِنْ اَصْحَابِنَا عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ اَبِی دَاوُدَ جَمِیعاً عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَبْنِ اَیُّوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ اَبِی بَصِیرٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام. قَالَ: اِذَا نَسِیتَ فَغَسَلْتَ ذِرَاعَکَ قَبْلَ وَجْهِکَ فَاَعِدْ غَسْلَ وَجْهِکَ ثُمَّ اغْسِلْ ذِرَاعَیْکَ بَعْدَ الْوَجْهِ فَاِنْ بَدَاْتَ بِذِرَاعِکَ الْاَیْسَرِ قَبْلَ الْاَیْمَنِ فَاَعِدْ غَسْلَ الْاَیْمَنِ ثُمَّ اغْسِلِ الْیَسَارَ وَ اِنْ نَسِیتَ مَسْحَ رَاْسِکَ حَتَّی تَغْسِلَ رِجْلَیْکَ فَامْسَحْ رَاْسَکَثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَیْکَ. «امام صادق (علیه السّلام) فرمود: هرگاه فراموش کردی و پیش از شستن صورت، دست خود را شستی، برگردید و صورتت را بشویید و بعد از آن دست خود را بشویید. اگر فراموش کردی و پیش از دست راست، دست چپ را شستی، برگرد و دست راستت را بشوی و بعد از آن دوباره دست چپ را بشوی. اگر مسح سرت را فراموش کردی و به شستن پاها پرداختی، برگرد و سر خود را مسح کن و بعد از آن دوباره پاهای خود را بشویید.»
الکلینی الرازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (متوفای۳۲۸ ه)، الاصول من الکافی، ج۳، ص۳۵، ناشر:اسلامیه ، تهران ، الطبعة الثانیة، ۱۳۶۲ ه. ش.
از این روایت می توان چند پاسخ ارائه کرد:
← انقطاع سند روایت
تا اینجا ثابت شد که مسح پاها در وضو واجب و از ضروریات مذهب شیعه می باشد و روایات آن متواتر است. برای اثبات مطلب، چند روایت آن را ذکر می نماییم:
← روایت کلینی از امام باقر
...

[ویکی فقه] مسح پا (قرآن). مسح پا تا برآمدگی آن، در وضو برای نماز واجب است.
در وضو مقدار واجب مسح پاها از نوک انگشتان تا برآمدگی روی پا می باشد.یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا... وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین...(ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل (برآمدگی پشت پا) مسح کنید! و اگر جنب باشید، خود را بشویید (و غسل کنید)! و اگر بیمار یا مسافر باشید، یا یکی از شما از محل پستی آمده (قضای حاجت کرده)، یا با زنان تماس گرفته (و آمیزش جنسی کرده اید)، و آب (برای غسل یا وضو) نیابید، با خاک پاکی تیمم کنید! و از آن، بر صورت (پیشانی) و دستها بکشید! خداوند نمی خواهد مشکلی برای شما ایجاد کند؛ بلکه می خواهد شما را پاک سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ شاید شکر او را بجا آورید!)
دستور وضو ساختن
۱- حد صورت از طرف طول از رستانگاه مو تا چانه و از طرف عرض آنچه در میان انگشت وسط و ابهام (انگشت شست) قرار می گیرد، ذکر شده و این در حقیقت توضیح همان معنایی است که از کلمه" وجه" در عرف فهمیده می شود، زیرا وجه همان قسمتی است که انسان به هنگام برخورد بر دیگری با آن" مواجه" می شود.۲- حد دست که باید در وضو شسته شود، " تا آرنج" ذکر شده، زیرا مرافق جمع"مرفق" به معنی" آرنج" است، و چون هنگامی گفته شود دست را بشوئید ممکن است به ذهن چنین برسد که دستها را تا مچ بشوئید، زیرا غالبا این مقدار شسته میشود، برای رفع این توهم می فرماید: تا آرنج بشوئید (الی المرافق).۳- کلمه" ب" که در" برؤسکم" می باشد طبق صریح بعضی از روایات و تصریح بعضی از اهل لغت به معنی" تبعیض" می باشد، یعنی" قسمتی" از سر را مسح کنید که در روایات ما محل آن به یک چهارم پیش سر، محدود شده و باید قسمتی از این یک چهارم هر چند کم باشد با دست مسح کرد- بنا بر این آنچه در میان بعضی از طوائف اهل تسنن معمول است که تمام سر و حتی گوشها را مسح می کنند، با مفهوم آیه سازگار نمی باشد.۴- قرار گرفتن" ارجلکم" در کنار" رؤوسکم" گواه بر این است که پاها نیز باید مسح شود نه اینکه آن را بشویند (و اگر ملاحظه می کنیم" ارجلکم" بفتح لام قرائت شده بخاطر آن است که عطف بر محل" برؤسکم" است نه عطف بر" وجوهکم").۵- کعب در لغت بمعنی برآمدگی پشت پاها و هم بمعنی مفصل یعنی نقطه ای که استخوان ساق پا با استخوان کف پا مربوط میشود آمده است «۳».