[ویکی فقه] مرتضی یزدان پناه متولد ۱۲۷۳ش در تهران است. در ۱۲۹۳ از مدرسه افسری قزاقخانه فارغ التحصیل و با درجه ستوان سومی داخل قشون شد در چند زد و خورد داخلی سریعا ترفیع درجه گرفت.
در ۱۲۹۹ با درجه سرهنگی فرمانده پیاده نظام قوای کودتا بود. او در جریان خلع قاجاریه و تبعید محمدحسن میرزا ولیعهد از ایران نیز نقش مهمی داشت و به پاس خدمات خود به درجه سرلشگری ارتقا یافت که بلافاصله پس از ورود به تهران به مقام سرتیپی ارتقا یافت و به فرماندهی تیپ مرکز و بعد لشگر مرکزی منصوب شد. او تمام تلاش خود را برای استقرار و ثبات قدرت رضاخان به کار برد در ۱۳۰۳ علاوه بر فرماندهی لشگر، حکومت نظامی تهران نیز با او بود.
خدمات نظامی
یزدان پناه و دو سه تن از نظامیان مورد اعتماد در روزهای سخت قدرت در مقابله با جنبش "قیام سعادت" که طرفداران احمدشاه بودند و نیز شورش عشایر قشقایی مقاومت کردند. آن ها باید همه چیز را به دقت بررسی می کردند و به محض علایم شکست و توطئه مخالفان، تهران را سرکوب و مجلس را ببندند و در هر صورت حکومت را برای رضاخان حفظ کنند. یزدان پناه با عنوان فرماندار نظامی تهران با اختیار تام و تمام افراد با نفوذ حتی طرفداران رضاخان و عوامل سفارت انگلیس و اعضای دولت را هم زیر نظر داشت. وی دو نوبت نیز ریاست بازرسی شاه را عهده دار بود، هنگام ریاست بازرسی شاهنشاهی می کوشید افسران و قضات و کارمندان درستکار و وفادار را جمع کرده و در سازمانی متمرکز سازد که بر تمام امور کشور نظارت داشته باشد. همه سازمان ها و وزارتخانه ها، در عین حال که به کار بازرسی شاهنشاهی اهمیت می دادند به منزله دو چشم و دو گوش شاه بودند و گزارشات خود را در دفتر مخصوص برای نخست وزیر و وزرا می فرستاد و موجب بسیاری از تغییرات و نقل و انتقالات و پرونده های تعقیبی می شد. بعد از فوت سپهبد یزدان پناه ، فردوست به این مقام گماشته شد که بعدها از او نقل کرده اند که گفته است خیلی از پرونده های سو استفاده در این سازمان زیر گرد و غبار مدفون شده است. یزدان پناه هیچ گونه دانش نظامی نداشت و هیچ دانشکده و دانشگاهی را ندیده بود. زبان روسی را در حد مکالمات روزمره در قزاقخانه یاد گرفته بود؛ ولی از روز اول خدمت خود را به رضاخان نزدیک کرد و تمام ترقیاتش را مدیون اوست. یزدان پناه اولین کسی است که در ۱۳۰۰ رضاخان را اعلی حضرت خطاب کرد. ۱۳۰۷ به ریاست بازرسی کل ارتش برگزیده شد و در ۱۳۰۸ ریاست ژاندارمری کل کشور ضمیمه کار او شد. در سال ۱۳۱۲ به درجه سرلشگری رسید و فرماندهی لشگر دوم و سپس فرماندهی دانشکده افسری ر ا عهده دار گردید یزدان پناه از جمله افسران وفاداری بود که مورد احترام و اعتماد رضاخان بود و رضاخان در سفر خوزستان برای سرکوبی قیام شیخ خزعل حفظ امنیت پایتخت و کنترل در مراقبت فعالیت مخالفان را به عهده داشت...رضاخان در "سفرنامه خوزستان تلگرافی را از سرتیپ مرتضی خان یزدان پناه نقل می کند که ضمن آن این افسر قزاق ظاهرا ضعیف و نحیف از رضاخان اجازه گوشمالی و حتی اعدام مخالفان وی را می خواهد. در این تلگراف سرتیپ مرتضی خان پس از اشاره به دسیسه در بین وکلای مجلس آمده است آن اشخاص نه فقط مدرس و ملک الشعرا می باشند، بلکه یک عده دیگری هم هستند که فدوی مدرس و رفقای او را در مقابل آنها به درجات بهتر می شمارم و آنها رهنما و سرکشیک زاده (اشاره به مدیران دو روزنامه پایتخت است) و غیره هستند که شب و روز مشغول هر گونه عملیات خرابکارانه می باشند...این است که فدوی آرزومندم روزی که حضرت اشرف اشاره فرمود، این قبیل خائنین را با خاک یکسان و خود فدوی ایستاده و فرمان آتش به طرف خائنین بدهم. . بعد از رسیدن رضاخان به حکومت سپهبد یزدان پناه همراه نظامیان دیگر همچون امیراحمدی، خزاعی، آیرم، طهماسبی و شاه بختی و درگاهی و دیگر نظامیانی که فرمانده خود را در تخت سلطنت نشانده بودند، بیش از دیگران در دل سردار سپه جای گرفتند و در واقع ابزار اصلی قدرت او به حساب می آمدند. همیشه در کنار او بودند تا روزهای تلخی که رضاشاه باید کاخ گلستان را ترک می کرد آن ها در کنارش بودند و با اصرار خواستند او را بدرقه کنند که خود رضاشاه نپذیرفت.
یزدان پناه بعد از ۱۳۲۰
در شهریور ۱۳۲۰ به جای سرلشگر عزیز الله ضرغامی به ریاست ستاد ارتش گمارده شد. یک سال در آن پست باقی ماند و درجه سپهبدی گرفت. سپهبد یزدان پناه بعد به ترتیب ریاست شورای عالی ارتش، ریاست دفتر نظامی و ژنرال آجودانی را عهده دار بود. در دی ماه ۱۳۲۶در کابینه ابراهیم حکیمی به وزارت جنگ معرفی شد و از جمله افراد خدومی بود که در لایحه "تصفیه کارمندان" جزء بند الفی ها بود که باید سر سفره قدرت می ماند. در سال ۱۳۲۸ در کابینه محمد ساعد وزارت راه را به عهده گرفت و در ترمیم همان کابینه وزیر جنگ شد. در ۱۳۲۹ در کابینه علی منصور همچنان وزیر جنگ بود. در ۱۳۳۱ مجددا به وزارت جنگ معرفی شد؛ ولی آن شغل را نپذیرفت و با سمت ریاست هیئت نظامی به آمریکا رفت. از دوره دوم سنا با سمت سناتور انتصابی در مجلس سنا عضویت داشت، یزدان پناه که در لحضات حساس و بحرانی رضاشاه و اکنون فرزندش محمدرضا را یاری کرده و از هیچ ظلمی به ملت فروگذار نبودند، در قضیه نفت و ملی کردن آن از طرف محمدرضا مامور بودند، تا در مجلس مجری نظریات او باشند؛ مجلس سنا از طرفدارن انگلیس تشکیل شده بود: سیدعلی بهبهانی، شاه بختی، منوچهر اقبال و جمال امامی و سپهبد یزدان پناه و...این ها با ریاست استادان ماسونی خود مثل حکیم الملک و تقی زاده و حسین علا تنها به اجرای منویات شاهانه می پرداختند. یزدان پناه نه تنها جز سناتورهای انتصابی ابدی بود، بلکه چند تن ار قبیل سرلشگر مطبوعی را هم در این سمت یدک می کشید که همواره فرمان های سناتوری در جیب داشتند. تنها یک بار مورد غضب محمدرضا شاه قرار گرفت. آن هم بعد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ وقتی که شاه تصمیم گرفت، رجال قدیمی را به تدریج کنار بگذارد، هر یک را به بهانه ای کنار گذاشت. عیب بزرگ این رجال این بود که بعضی دوستان پدرش بودند و برخی روسای پدرش و قبل از او بارها نخست وزیر شده بودند، بعد از این وقایع عده ای از سران احساس خطر کردند، جلسات مشورتی تشکیل دادند و تصمیم گرفتند به دیدار شاه بروند و از او بخواهند در روش مملکت داری خود تجدیدنظر کند و اشخاص فاسد را طرد کند. از جمله این سران حسین علا، عبدالله انتظام و ارتشبد هدایت می باشند که نزد شاه رفتند. در آن زمان سپهبد یزدان پناه به عنوان رییس بازرسی شاهنشاهی انتخاب شده بود تا تحقیقات وسیعی را درباره فساد و نابسامانی ادارات انجام دهد و خودش هم که ادعای فداکاری نسبت به شاه و عشق به وطن داشت، با آن ها همگام شد. او مامور شده بود که برای این سران دلسوز وقت ملاقات بگیرد و علت ملاقات را نیز به شاه گفت. شاه از او و آن عده بسیار عصبانی شده و گفت: حالا کار شما به جایی رسیده که می خواهید به من نصیحت کنید. روز بعد حسین علا از وزارت دربار و هدایت از ریاست ستاد معزول شدند و یزدان پناه نیز مدت ها مغضوب شاه بود؛ اما به زودی در سلک همراهان و نزدیکان او درآمد.
پایان کار یزدان پناه
...
در ۱۲۹۹ با درجه سرهنگی فرمانده پیاده نظام قوای کودتا بود. او در جریان خلع قاجاریه و تبعید محمدحسن میرزا ولیعهد از ایران نیز نقش مهمی داشت و به پاس خدمات خود به درجه سرلشگری ارتقا یافت که بلافاصله پس از ورود به تهران به مقام سرتیپی ارتقا یافت و به فرماندهی تیپ مرکز و بعد لشگر مرکزی منصوب شد. او تمام تلاش خود را برای استقرار و ثبات قدرت رضاخان به کار برد در ۱۳۰۳ علاوه بر فرماندهی لشگر، حکومت نظامی تهران نیز با او بود.
خدمات نظامی
یزدان پناه و دو سه تن از نظامیان مورد اعتماد در روزهای سخت قدرت در مقابله با جنبش "قیام سعادت" که طرفداران احمدشاه بودند و نیز شورش عشایر قشقایی مقاومت کردند. آن ها باید همه چیز را به دقت بررسی می کردند و به محض علایم شکست و توطئه مخالفان، تهران را سرکوب و مجلس را ببندند و در هر صورت حکومت را برای رضاخان حفظ کنند. یزدان پناه با عنوان فرماندار نظامی تهران با اختیار تام و تمام افراد با نفوذ حتی طرفداران رضاخان و عوامل سفارت انگلیس و اعضای دولت را هم زیر نظر داشت. وی دو نوبت نیز ریاست بازرسی شاه را عهده دار بود، هنگام ریاست بازرسی شاهنشاهی می کوشید افسران و قضات و کارمندان درستکار و وفادار را جمع کرده و در سازمانی متمرکز سازد که بر تمام امور کشور نظارت داشته باشد. همه سازمان ها و وزارتخانه ها، در عین حال که به کار بازرسی شاهنشاهی اهمیت می دادند به منزله دو چشم و دو گوش شاه بودند و گزارشات خود را در دفتر مخصوص برای نخست وزیر و وزرا می فرستاد و موجب بسیاری از تغییرات و نقل و انتقالات و پرونده های تعقیبی می شد. بعد از فوت سپهبد یزدان پناه ، فردوست به این مقام گماشته شد که بعدها از او نقل کرده اند که گفته است خیلی از پرونده های سو استفاده در این سازمان زیر گرد و غبار مدفون شده است. یزدان پناه هیچ گونه دانش نظامی نداشت و هیچ دانشکده و دانشگاهی را ندیده بود. زبان روسی را در حد مکالمات روزمره در قزاقخانه یاد گرفته بود؛ ولی از روز اول خدمت خود را به رضاخان نزدیک کرد و تمام ترقیاتش را مدیون اوست. یزدان پناه اولین کسی است که در ۱۳۰۰ رضاخان را اعلی حضرت خطاب کرد. ۱۳۰۷ به ریاست بازرسی کل ارتش برگزیده شد و در ۱۳۰۸ ریاست ژاندارمری کل کشور ضمیمه کار او شد. در سال ۱۳۱۲ به درجه سرلشگری رسید و فرماندهی لشگر دوم و سپس فرماندهی دانشکده افسری ر ا عهده دار گردید یزدان پناه از جمله افسران وفاداری بود که مورد احترام و اعتماد رضاخان بود و رضاخان در سفر خوزستان برای سرکوبی قیام شیخ خزعل حفظ امنیت پایتخت و کنترل در مراقبت فعالیت مخالفان را به عهده داشت...رضاخان در "سفرنامه خوزستان تلگرافی را از سرتیپ مرتضی خان یزدان پناه نقل می کند که ضمن آن این افسر قزاق ظاهرا ضعیف و نحیف از رضاخان اجازه گوشمالی و حتی اعدام مخالفان وی را می خواهد. در این تلگراف سرتیپ مرتضی خان پس از اشاره به دسیسه در بین وکلای مجلس آمده است آن اشخاص نه فقط مدرس و ملک الشعرا می باشند، بلکه یک عده دیگری هم هستند که فدوی مدرس و رفقای او را در مقابل آنها به درجات بهتر می شمارم و آنها رهنما و سرکشیک زاده (اشاره به مدیران دو روزنامه پایتخت است) و غیره هستند که شب و روز مشغول هر گونه عملیات خرابکارانه می باشند...این است که فدوی آرزومندم روزی که حضرت اشرف اشاره فرمود، این قبیل خائنین را با خاک یکسان و خود فدوی ایستاده و فرمان آتش به طرف خائنین بدهم. . بعد از رسیدن رضاخان به حکومت سپهبد یزدان پناه همراه نظامیان دیگر همچون امیراحمدی، خزاعی، آیرم، طهماسبی و شاه بختی و درگاهی و دیگر نظامیانی که فرمانده خود را در تخت سلطنت نشانده بودند، بیش از دیگران در دل سردار سپه جای گرفتند و در واقع ابزار اصلی قدرت او به حساب می آمدند. همیشه در کنار او بودند تا روزهای تلخی که رضاشاه باید کاخ گلستان را ترک می کرد آن ها در کنارش بودند و با اصرار خواستند او را بدرقه کنند که خود رضاشاه نپذیرفت.
یزدان پناه بعد از ۱۳۲۰
در شهریور ۱۳۲۰ به جای سرلشگر عزیز الله ضرغامی به ریاست ستاد ارتش گمارده شد. یک سال در آن پست باقی ماند و درجه سپهبدی گرفت. سپهبد یزدان پناه بعد به ترتیب ریاست شورای عالی ارتش، ریاست دفتر نظامی و ژنرال آجودانی را عهده دار بود. در دی ماه ۱۳۲۶در کابینه ابراهیم حکیمی به وزارت جنگ معرفی شد و از جمله افراد خدومی بود که در لایحه "تصفیه کارمندان" جزء بند الفی ها بود که باید سر سفره قدرت می ماند. در سال ۱۳۲۸ در کابینه محمد ساعد وزارت راه را به عهده گرفت و در ترمیم همان کابینه وزیر جنگ شد. در ۱۳۲۹ در کابینه علی منصور همچنان وزیر جنگ بود. در ۱۳۳۱ مجددا به وزارت جنگ معرفی شد؛ ولی آن شغل را نپذیرفت و با سمت ریاست هیئت نظامی به آمریکا رفت. از دوره دوم سنا با سمت سناتور انتصابی در مجلس سنا عضویت داشت، یزدان پناه که در لحضات حساس و بحرانی رضاشاه و اکنون فرزندش محمدرضا را یاری کرده و از هیچ ظلمی به ملت فروگذار نبودند، در قضیه نفت و ملی کردن آن از طرف محمدرضا مامور بودند، تا در مجلس مجری نظریات او باشند؛ مجلس سنا از طرفدارن انگلیس تشکیل شده بود: سیدعلی بهبهانی، شاه بختی، منوچهر اقبال و جمال امامی و سپهبد یزدان پناه و...این ها با ریاست استادان ماسونی خود مثل حکیم الملک و تقی زاده و حسین علا تنها به اجرای منویات شاهانه می پرداختند. یزدان پناه نه تنها جز سناتورهای انتصابی ابدی بود، بلکه چند تن ار قبیل سرلشگر مطبوعی را هم در این سمت یدک می کشید که همواره فرمان های سناتوری در جیب داشتند. تنها یک بار مورد غضب محمدرضا شاه قرار گرفت. آن هم بعد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ وقتی که شاه تصمیم گرفت، رجال قدیمی را به تدریج کنار بگذارد، هر یک را به بهانه ای کنار گذاشت. عیب بزرگ این رجال این بود که بعضی دوستان پدرش بودند و برخی روسای پدرش و قبل از او بارها نخست وزیر شده بودند، بعد از این وقایع عده ای از سران احساس خطر کردند، جلسات مشورتی تشکیل دادند و تصمیم گرفتند به دیدار شاه بروند و از او بخواهند در روش مملکت داری خود تجدیدنظر کند و اشخاص فاسد را طرد کند. از جمله این سران حسین علا، عبدالله انتظام و ارتشبد هدایت می باشند که نزد شاه رفتند. در آن زمان سپهبد یزدان پناه به عنوان رییس بازرسی شاهنشاهی انتخاب شده بود تا تحقیقات وسیعی را درباره فساد و نابسامانی ادارات انجام دهد و خودش هم که ادعای فداکاری نسبت به شاه و عشق به وطن داشت، با آن ها همگام شد. او مامور شده بود که برای این سران دلسوز وقت ملاقات بگیرد و علت ملاقات را نیز به شاه گفت. شاه از او و آن عده بسیار عصبانی شده و گفت: حالا کار شما به جایی رسیده که می خواهید به من نصیحت کنید. روز بعد حسین علا از وزارت دربار و هدایت از ریاست ستاد معزول شدند و یزدان پناه نیز مدت ها مغضوب شاه بود؛ اما به زودی در سلک همراهان و نزدیکان او درآمد.
پایان کار یزدان پناه
...
wikifeqh: مرتضی_یزادن_پناه