[ویکی فقه] مراسم آیینی. می توان مراسم آیینی را نوع خاصی از گفتار و اعمال منظم دانست که از آموزه های دینی و ماورایی سرچشمه گرفته و یا برای بیان احساسات دینی و مذهبی به کار گرفته می شود و به دلیل قدمت زیادی که دارند در بیشتر موارد با سنت و تاریخ مردمان یک منطقه پیوند خورده اند و جزئی از فرهنگ روزانه و انکارناپذیر مردم شده اند.
واژه آیین (Ritual) ابتدا به معنای آداب و رسوم بود و بعدها اختصاصا به معنای رسوم دینی یا جادوگرانه به کار گرفته شد. از این رو می توان گفت : رفتارهای آیینی، نوعی خاص از رفتار هستند که توسط جامعه پذیرفته شده اند و به گونه ای ارتباط افراد آن جامعه را با پدیده های فرامادی یا ماوراء الطبیعه برقرار می کنند. با تحقیق در ادیان مختلف می توان دریافت که اعتقاد به یک امر قدسی و فراطبیعی، یکی از اصول تمامی آنها را تشکیل می دهد، به طوری که مؤسس یا پیامبر هر دین، خود فرستاده آن موجود ماورایی می داند و پیام هایی را که اغلب ایدئولوژی پیروان آن دین به حساب می آید، از جانب او به مردم ابلاغ می کند. این پیام ها که شامل مجموعه ای از تعلیمات اخلاقی و رفتارهای خاص است، باعث شکل گیری الگوی زندگی پیروان آن مذهب می شود که معتقدند این پیام ها، در صورت درست اجرا شدن، باعث تعالی و تکامل افراد خواهند شد و به روابط میان اعضای جامعه، معنا می بخشند و آن را نظام مند می کنند. از طرفی تعالیم دینی باید به گونه ای به پیروان ادیان مختلف تعلیم داده شود و به اجرا درآید. وظیفه اجرایی کردن این تعالیم بر عهده مراسم خاصی است که از آنها به عنوان مراسم آیینی (Ritual Ceremony) یاد می شود و در اسلام، آنها را سنن، شعائر و مناسک می نامیم. بنا بر این، می توان مراسم آیینی را نوع خاصی از گفتار و اعمال منظم دانست که از آموزه های دینی و ماورایی سرچشمه گرفته و یا برای بیان احساسات دینی و مذهبی به کار گرفته می شود و به دلیل قدمت زیادی که دارند در بیشتر موارد با سنت و تاریخ مردمان یک منطقه پیوند خورده اند و جزئی از فرهنگ روزانه و انکارناپذیر مردم شده اند.
ویژگی های مراسم آیینی
از ویژگی های مراسم آیینی می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱. در انجام دادن هریک از این مراسم ها، تن انسان و اشیا، با مهارت و استادی خاصی به کار گرفته می شود، مانند : سینه زنی، نخل گردانی، زنجیر زنی. ۲. مردم در طول مراسم، «بر هم کنش» یا تاثیر متقابل دارند و این گونه مراسم ها اغلب، باعث تشدید این برهم کنش ها می شود. ۳. در هر رسم غالبا اشیاء مختلفی به کار برده می شوند که معمولا جنبه نمادین دارند و گاه تمام مراسم، حول همان عنصر نمادین می چرخد، مانند: صلیب، علم و نخل. ۴. ادبیاتی که در مراسم آیینی به کار گرفته می شود، معمولا از نوع خاص بوده و با ادبیات رسمی مردم متفاوت است. ۵. مراسم آیینی غالبا با زمان و مکان خاص ارتباط و پیوند دارد، مانند: محرم، کریسمس، عید پاک. ۶. تحذیر و اجتناب، از عناصر رایج مراسم آیینی است، به طوری که مردم به هنگام اجرای این گونه مراسم ها، از اعمال و گفتار خاصی دوری می کنند و به اشیاء خاصی تمسک می جویند. این گونه پرهیزها و اجتناب ها، مفهوم و موقعیت مراسم را تشدید می کند و بدان حالت تقدس بیشتری می بخشد، مثل : ترک شیرینی و جشن و موسیقی و... در ایام تاسوعا و عاشورا و شب های قدر. ۷. موضوعات غیرتجربی و موجودات فوق طبیعی، زمینه بسیاری از این مراسم ها را تشکیل می دهند. این که این موضوعات و موجودات، نمادهای خدا پنداشته می شوند یا موضوعاتی هستند که در پس آنها حقیقت و واقعیتی نهفته است، به نقش اصلی آنها در گرایش دادن احساسات و عواطف شرکت کنندگان، به ماورایی بودن مراسم و حضورشان در محضر خداوند و نظارت روح های مقدس و متعالی بر می گردد. با این حال، مراسم، ممکن است ظاهری کاملا دنیوی داشته باشد، مثل مراسم شب برات، که با پختن و خیرکردن حلوا و حضور بر مزار مردگان در شب جمعه آخر سال شمسی، همراه است.
مراسم آیینی و کارکردهای آن
همان طورکه گفته شد، مراسم آیینی، وسیله اجرایی آموزه ها و دستورهای دینی و مذهبی در هر جامعه ای است، و از آن جا که این دستورات، اغلب شامل تعالیم اخلاقی و تعدیل کننده افراط و تفریط های رفتاری برای اعضای یک جامعه است، می توان به روشنی به ارتباط مستقیم مراسم آیینی با ارزش های اخلاقی پی برد، به طوری که در اکثر موارد، نمونه های آرمانی و متعالی اخلاقی افراد یک جامعه، در حین برگزاری مراسم آیینی آنها مشاهده می شود. احترام به کار و فرهنگ، یاری متقابل (تعاون)، وفای به عهد، نگه داشتن حرمت سالخوردگان، مراقبت از کودکان، عشق به دین و میهن، سرزنش بدی و شرارت، نکوهش بیدادگری و ستم، مردانگی، ثبات، صمیمیت، ایثار و... نمونه هایی از ارزش های اخلاقی هستند که از طریق مراسم آیینی منتقل می شوند. البته ناگفته نماند که این گونه مراسم ها، همیشه و در همه ادیان و همه جوامع و همه زمان ها، باعث اشاعه ارزش های اخلاقی در میان افراد جامعه نمی شوند، بلکه در مواردی هم ممکن است باعث شوند که یک سری رفتارهای غیر ارزشی در میان شرکت کنندگان رواج پیدا کند. برای مثال در جشن رنگ که هر ساله در هندوستان برگزار می شود و مردم به قصد افزایش شادی و تقویت روحیه گذشت و فروخوردن خشم، به سر و صورت و بدن یکدیگر رنگ می پاشند، اصل اخلاقی حرمت نهادن به حریم شخصی دیگران، نادیده گرفته می شود و بیشتر به یک رفتار غیر اخلاقی شباهت پیدا می کند و یا قمه زنی که در کشور ما و در بعضی دیگر از جوامع شیعی اجرا می شود، ترویج خشونت و به هلاکت انداختن خود را به دنبال دارد که اموری غیر اخلاقی اند و چه بسا غیر مسلمانانی که این گونه رفتارها را می بینند، انجام دهندگان آنها را افرادی غیر متمدن و حتی به دور از هر گونه فرهنگ و اخلاق انسانی تصور کنند.
دیگر کارکردهای مراسم آیینی
...
واژه آیین (Ritual) ابتدا به معنای آداب و رسوم بود و بعدها اختصاصا به معنای رسوم دینی یا جادوگرانه به کار گرفته شد. از این رو می توان گفت : رفتارهای آیینی، نوعی خاص از رفتار هستند که توسط جامعه پذیرفته شده اند و به گونه ای ارتباط افراد آن جامعه را با پدیده های فرامادی یا ماوراء الطبیعه برقرار می کنند. با تحقیق در ادیان مختلف می توان دریافت که اعتقاد به یک امر قدسی و فراطبیعی، یکی از اصول تمامی آنها را تشکیل می دهد، به طوری که مؤسس یا پیامبر هر دین، خود فرستاده آن موجود ماورایی می داند و پیام هایی را که اغلب ایدئولوژی پیروان آن دین به حساب می آید، از جانب او به مردم ابلاغ می کند. این پیام ها که شامل مجموعه ای از تعلیمات اخلاقی و رفتارهای خاص است، باعث شکل گیری الگوی زندگی پیروان آن مذهب می شود که معتقدند این پیام ها، در صورت درست اجرا شدن، باعث تعالی و تکامل افراد خواهند شد و به روابط میان اعضای جامعه، معنا می بخشند و آن را نظام مند می کنند. از طرفی تعالیم دینی باید به گونه ای به پیروان ادیان مختلف تعلیم داده شود و به اجرا درآید. وظیفه اجرایی کردن این تعالیم بر عهده مراسم خاصی است که از آنها به عنوان مراسم آیینی (Ritual Ceremony) یاد می شود و در اسلام، آنها را سنن، شعائر و مناسک می نامیم. بنا بر این، می توان مراسم آیینی را نوع خاصی از گفتار و اعمال منظم دانست که از آموزه های دینی و ماورایی سرچشمه گرفته و یا برای بیان احساسات دینی و مذهبی به کار گرفته می شود و به دلیل قدمت زیادی که دارند در بیشتر موارد با سنت و تاریخ مردمان یک منطقه پیوند خورده اند و جزئی از فرهنگ روزانه و انکارناپذیر مردم شده اند.
ویژگی های مراسم آیینی
از ویژگی های مراسم آیینی می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱. در انجام دادن هریک از این مراسم ها، تن انسان و اشیا، با مهارت و استادی خاصی به کار گرفته می شود، مانند : سینه زنی، نخل گردانی، زنجیر زنی. ۲. مردم در طول مراسم، «بر هم کنش» یا تاثیر متقابل دارند و این گونه مراسم ها اغلب، باعث تشدید این برهم کنش ها می شود. ۳. در هر رسم غالبا اشیاء مختلفی به کار برده می شوند که معمولا جنبه نمادین دارند و گاه تمام مراسم، حول همان عنصر نمادین می چرخد، مانند: صلیب، علم و نخل. ۴. ادبیاتی که در مراسم آیینی به کار گرفته می شود، معمولا از نوع خاص بوده و با ادبیات رسمی مردم متفاوت است. ۵. مراسم آیینی غالبا با زمان و مکان خاص ارتباط و پیوند دارد، مانند: محرم، کریسمس، عید پاک. ۶. تحذیر و اجتناب، از عناصر رایج مراسم آیینی است، به طوری که مردم به هنگام اجرای این گونه مراسم ها، از اعمال و گفتار خاصی دوری می کنند و به اشیاء خاصی تمسک می جویند. این گونه پرهیزها و اجتناب ها، مفهوم و موقعیت مراسم را تشدید می کند و بدان حالت تقدس بیشتری می بخشد، مثل : ترک شیرینی و جشن و موسیقی و... در ایام تاسوعا و عاشورا و شب های قدر. ۷. موضوعات غیرتجربی و موجودات فوق طبیعی، زمینه بسیاری از این مراسم ها را تشکیل می دهند. این که این موضوعات و موجودات، نمادهای خدا پنداشته می شوند یا موضوعاتی هستند که در پس آنها حقیقت و واقعیتی نهفته است، به نقش اصلی آنها در گرایش دادن احساسات و عواطف شرکت کنندگان، به ماورایی بودن مراسم و حضورشان در محضر خداوند و نظارت روح های مقدس و متعالی بر می گردد. با این حال، مراسم، ممکن است ظاهری کاملا دنیوی داشته باشد، مثل مراسم شب برات، که با پختن و خیرکردن حلوا و حضور بر مزار مردگان در شب جمعه آخر سال شمسی، همراه است.
مراسم آیینی و کارکردهای آن
همان طورکه گفته شد، مراسم آیینی، وسیله اجرایی آموزه ها و دستورهای دینی و مذهبی در هر جامعه ای است، و از آن جا که این دستورات، اغلب شامل تعالیم اخلاقی و تعدیل کننده افراط و تفریط های رفتاری برای اعضای یک جامعه است، می توان به روشنی به ارتباط مستقیم مراسم آیینی با ارزش های اخلاقی پی برد، به طوری که در اکثر موارد، نمونه های آرمانی و متعالی اخلاقی افراد یک جامعه، در حین برگزاری مراسم آیینی آنها مشاهده می شود. احترام به کار و فرهنگ، یاری متقابل (تعاون)، وفای به عهد، نگه داشتن حرمت سالخوردگان، مراقبت از کودکان، عشق به دین و میهن، سرزنش بدی و شرارت، نکوهش بیدادگری و ستم، مردانگی، ثبات، صمیمیت، ایثار و... نمونه هایی از ارزش های اخلاقی هستند که از طریق مراسم آیینی منتقل می شوند. البته ناگفته نماند که این گونه مراسم ها، همیشه و در همه ادیان و همه جوامع و همه زمان ها، باعث اشاعه ارزش های اخلاقی در میان افراد جامعه نمی شوند، بلکه در مواردی هم ممکن است باعث شوند که یک سری رفتارهای غیر ارزشی در میان شرکت کنندگان رواج پیدا کند. برای مثال در جشن رنگ که هر ساله در هندوستان برگزار می شود و مردم به قصد افزایش شادی و تقویت روحیه گذشت و فروخوردن خشم، به سر و صورت و بدن یکدیگر رنگ می پاشند، اصل اخلاقی حرمت نهادن به حریم شخصی دیگران، نادیده گرفته می شود و بیشتر به یک رفتار غیر اخلاقی شباهت پیدا می کند و یا قمه زنی که در کشور ما و در بعضی دیگر از جوامع شیعی اجرا می شود، ترویج خشونت و به هلاکت انداختن خود را به دنبال دارد که اموری غیر اخلاقی اند و چه بسا غیر مسلمانانی که این گونه رفتارها را می بینند، انجام دهندگان آنها را افرادی غیر متمدن و حتی به دور از هر گونه فرهنگ و اخلاق انسانی تصور کنند.
دیگر کارکردهای مراسم آیینی
...
wikifeqh: آیین های_دینی