مراتب حجت

[ویکی فقه] پایان مرحله تبلیغ و بیان، در روند هدایت و ثبوت تکلیف و پایان گفت وگو و مناظره در برخورد با کافران را اتمام حجت گویند.
خداوند برای هر آفریده ای، گونه ای از هستی را پسندیده و زمینه شکوفایی آن را در او نهاده است: «الَّذی اَعطی کُلَّ شَیء خَلقَهُ ثُمَّ هَدی». در این میان، برای انسان نیز کمالی در نظر گرفته شده که از راه افعال اختیاری او برایش حاصل می شود: «اِنّا هَدَینـهُ السَّبیلَ اِمّا شاکِرًا و اِمّا کَفورا». خداوند اراده کرده است که همگان از روی حجّت و آگاهی به راه راست یا خطا گرایند: «لِیَهلِکَ مَن هَلَکَ عَن بَیِّنَة و یَحیی مَن حَیَّ عَن بَیِّنَة» ؛ بر این اساس، نیرویی را در نهاد همگان برای شناخت درست از نادرست قرار داده: «و نَفس و ما سَوّها • فَاَلهَمَها فُجورَها و تَقوها» و سرانجام پیامبران را نیز برای از میان بردن هرگونه زمینه احتجاج و بهانه آوری به سوی مردم گسیل داشته است: «لِئَلاَّ یَکونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعدَ الرُّسُلِ» ؛ بنابراین، اتمام حجّت، از فلسفه های بعثت پیامبران به شمار می رود که مفهوم «انذار» در قرآن به صورت یکی از نقش های پیامبران نیز گویای آن است.

تفاوت نبی و رسول
برخی، تفاوت نبی و رسول را در این دانسته اند که هدف بعثت رسول، اتمام حجّت بوده و در نتیجه، مخالفت با وی عذاب و نابودی را در پی دارد. تفاوت جهت گیری معنایی دو واژه نبی و رسول نیز این برداشت را تأیید می کند؛ امّا موارد کاربرد نبی در قرآن با این نظر سازگار نیست.

سرپیچی از اتمام حجت
به هر روی، سرپیچی و روی گردانی عمومی در برابر اتمام حجّت رسولان همواره نوعی عذاب فراگیر را در پی داشته که مفسّران و متکلّمان اسلامی از آن به عذاب استیصال یاد می کنند:

«و ما کانَ رَبُّکَ مُهلِکَ القُری حَتّی یَبعَثَ فی اُمِّها رَسولاً».

سنت و مراتب اتمام حجت
...