[ویکی فقه] بَطائحی ، ابوعبدالله محمد بن فاتِک ۴۷۸-۵۲۱ق /۱۰۸۵- ۱۱۲۷م ، ملقب به مأمون ، وزیر شیعی امامی فاطمیان در دوران خلافت الآمر باحکام الله بود.
از جزئیات زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست ؛ آنچه هست نیز پراکنده و متناقض است .کهن ترین مأخذ شناخته شده که در آن از بطائحی یاد شده ، کتاب الاشاره الی من نال الوزاره نوشته ابن صیرفی است . کتاب ذیل تاریخ دمشق ابن قلانسی نیز حاوی برخی اطلاعات سودمند درباره زندگی این وزیر است . کتاب های اخبار الدول المنقطعه نوشته ابن ظافر، و نزهة المقلتین نوشته ابن طویر و نیز اخبار مصر نوشته ابن میسر از جمله مهم ترین و قدیم ترین آثاری هستند که در آن ها از بطائحی و وقایع روزگار او سخن به میان آمده است . اما مهم تر از همه ، نصوص من اخبار مصر نوشته موسی پسر بطائحی است که باید معتبرترین منبع در احوال او به شمار آید.
شرح حال اجمالی
بطائحی در مصر زاده شد. به نوشته ابن اثیر پدرش فاتک جاسوس افضل بن بدر الجمالی در عراق بود. بطائحی هنوز کودک بود که پدرش درگذشت و وی در فقر و بی کسی فرو افتاد. مدتی به بنّایی پرداخت ، سپس آن را رها کرد و در بازارهای قاهره به باربری مشغول شد. در همین شغل ، چند بار به خانه افضل بن بدر الجمالی راه یافت و افضل هم که وی را جوانی زیرک و خوش بیان دید، نزد خویش شغلی بدو داد. به تدریج بر مقام و منزلت او افزوده گشت و لقب قائد به او داده شد. بسیاری از مورخان به پیروی از ابن اثیر همین مطلب را در شرح حال بطائحی آورده اند مثلاً ذهبی ، اما باید گفت که بخشی از این گزارش ، یعنی آنچه درباره فقر و بینوایی و مشاغل حقیر او گفته اند، افسانه است . ممکن است شغل فراشی که ابن طویر برای بطائحی در دستگاه افضل یاد کرده است ، منشأ این داستان ها شده باشد. مقریزی و اکثر مورخان مصری برآنند که پدر بطائحی از امیران فاطمی بوده ، و در ۵۱۲ق /۱۱۱۸م وفات یافته است . فاتک مردی ثروتمند بوده ، و پس از مرگ مال فراوانی برای فرزندانش برجای گذاشته است . همچنین از سال وفات وی برمی آید که بطائحی در هنگام فوت پدر، مردی ۴ ساله بوده است .
خدمت امیرالجیوش افضل
او از ۵۰۱ق /۱۱۰۸م به خدمت امیرالجیوش افضل پیوست . و به جای تاج المعالی مختار - کارگزار و محرم افضل که با فرنگیان هم داستان شده ، قصد قتل وزیر را کرده ، و به همین سبب معزول شده بود - رشته کارهای وزیر را در دست گرفت . گفته اند افضل اموال مختار را نیز به او منتقل کرد و مقرری مناسبی برایش در نظر گرفت . در ۵۱۵ق /۱۱۲۱م پس از اینکه افضل کشته شد، آمر خلیفه فاطمی بطائحی را به وزارت برگزید و به او لقب مأمون داد. گویند که توطئه قتل افضل - بدان سبب که وی همه کارها را در دست گرفته ، و خلیفه را از مداخله در امور بازداشته بود. با طرح و همکاری بطائحی و به دستور خلیفه صورت گرفت .
خصوصیات فردی
...
از جزئیات زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست ؛ آنچه هست نیز پراکنده و متناقض است .کهن ترین مأخذ شناخته شده که در آن از بطائحی یاد شده ، کتاب الاشاره الی من نال الوزاره نوشته ابن صیرفی است . کتاب ذیل تاریخ دمشق ابن قلانسی نیز حاوی برخی اطلاعات سودمند درباره زندگی این وزیر است . کتاب های اخبار الدول المنقطعه نوشته ابن ظافر، و نزهة المقلتین نوشته ابن طویر و نیز اخبار مصر نوشته ابن میسر از جمله مهم ترین و قدیم ترین آثاری هستند که در آن ها از بطائحی و وقایع روزگار او سخن به میان آمده است . اما مهم تر از همه ، نصوص من اخبار مصر نوشته موسی پسر بطائحی است که باید معتبرترین منبع در احوال او به شمار آید.
شرح حال اجمالی
بطائحی در مصر زاده شد. به نوشته ابن اثیر پدرش فاتک جاسوس افضل بن بدر الجمالی در عراق بود. بطائحی هنوز کودک بود که پدرش درگذشت و وی در فقر و بی کسی فرو افتاد. مدتی به بنّایی پرداخت ، سپس آن را رها کرد و در بازارهای قاهره به باربری مشغول شد. در همین شغل ، چند بار به خانه افضل بن بدر الجمالی راه یافت و افضل هم که وی را جوانی زیرک و خوش بیان دید، نزد خویش شغلی بدو داد. به تدریج بر مقام و منزلت او افزوده گشت و لقب قائد به او داده شد. بسیاری از مورخان به پیروی از ابن اثیر همین مطلب را در شرح حال بطائحی آورده اند مثلاً ذهبی ، اما باید گفت که بخشی از این گزارش ، یعنی آنچه درباره فقر و بینوایی و مشاغل حقیر او گفته اند، افسانه است . ممکن است شغل فراشی که ابن طویر برای بطائحی در دستگاه افضل یاد کرده است ، منشأ این داستان ها شده باشد. مقریزی و اکثر مورخان مصری برآنند که پدر بطائحی از امیران فاطمی بوده ، و در ۵۱۲ق /۱۱۱۸م وفات یافته است . فاتک مردی ثروتمند بوده ، و پس از مرگ مال فراوانی برای فرزندانش برجای گذاشته است . همچنین از سال وفات وی برمی آید که بطائحی در هنگام فوت پدر، مردی ۴ ساله بوده است .
خدمت امیرالجیوش افضل
او از ۵۰۱ق /۱۱۰۸م به خدمت امیرالجیوش افضل پیوست . و به جای تاج المعالی مختار - کارگزار و محرم افضل که با فرنگیان هم داستان شده ، قصد قتل وزیر را کرده ، و به همین سبب معزول شده بود - رشته کارهای وزیر را در دست گرفت . گفته اند افضل اموال مختار را نیز به او منتقل کرد و مقرری مناسبی برایش در نظر گرفت . در ۵۱۵ق /۱۱۲۱م پس از اینکه افضل کشته شد، آمر خلیفه فاطمی بطائحی را به وزارت برگزید و به او لقب مأمون داد. گویند که توطئه قتل افضل - بدان سبب که وی همه کارها را در دست گرفته ، و خلیفه را از مداخله در امور بازداشته بود. با طرح و همکاری بطائحی و به دستور خلیفه صورت گرفت .
خصوصیات فردی
...
wikifeqh: محمد_بن_فاتک_بطائحی