محمد بن حسن ختلی

[ویکی فقه] خُتَّلی، ابوالفضل محمدبن حسن، از صوفیان قرن چهارم و پنجم در ماوراءالنهر و مرشد علی بن عثمان هجویری است.
شهرت وی به ختلی به سبب انتساب او به ختل یا ختلان (ناحیه ای در شمال خراسان، میان وخشاب و جیحون ) است. تاریخ ولادت وی دانسته نیست، ولی اگر سال ۴۵۳ق را که سرور لاهوری برای وفات او ذکر کرده است بپذیریم، تاریخ تولد وی را می توان به طور تقریب در اواسط نیمه دوم سده ۴ق دانست زیرا هجویری از عزلت ۶۰ ساله و عمر طولانی ابوالفضل سخن گفته است و بی تردید وی هنگام عزلت گزینی باید مراحل ابتدایی عمر را پشت سرنهاده و مدتی را نیز به سیر و سلوک گذرانده باشد. به گفته هجویری، ابوالفضل در شام در کوه لکام نزدیک حلب ۶۰ سال در زهد و انزوا به سر برده و سرانجام در دهکده ای به نام بیت الجن، میان بانیاس (بانیار) و دمشق درگذشته است. باآنکه هجویری هنگام وفات بر بالین او بوده و واپسین وصیت ها و اندرزهای او را شنیده است، هیچ گونه اشاره ای به تاریخ وفات وی نمی کند. سرور لاهوری ماده تاریخی را که حاکی از وفات ابوالفضل در ۴۵۳ق بوده در حاشیه نسخه کهنی از نفحات الانس جامی دیده و آنرا در کتاب خود آورده است، اما عبدالرشید وفات او را از قول ذهبی در ۴۶۰ق نوشته است.
تاریخ ولادت و زادگاه
اطلاعات درباره ختلی بیش تر منحصر به مطالبی است که هجویری در کشف المحجوب نوشته است. از تاریخ تولد و زادگاه وی اطلاعی در دست نیست.
تحصیلات
از زندگی و تحصیلات ابوالفضل اطلاع چندانی دردست نیست. به گفته هجویری: وی «عالم بود به علم تفسیر و روایات ». به نظر می رسد که او پس از پایان تحصیلات مقدماتی و ورود به جرگه صوفیه ، رهسپار دیار شام شده باشد و احتمالاً در همین اوقات بوده که در بغداد به درک محضر حصری نایل آمد و وی را به عنوان پیرخویش برگزیده است.
سفرهای ختلی
...