[ویکی فقه] «ابومنصور محمد بن احمد بن طلحة بن نوح بن الازهر» مشهور به الازهری، لغت شناس، ادیب، فقیه و مفسر شافعی در سال ۲۸۲ هجری قمری در هرات زاده شد.
وی نزد مشاهیر علم و ادب آن شهر دانش آموخت. با آنکه منابع کهن او را شافعی مذهب می خوانند، ولی برخی از محققان معاصر بدلیل پاره ای از عبارات او در تهذیب، از جمله دشنامی را که وی به عبیدالله بن زیاد داده است، دال بر تشیع یا گرایش او به تشیع دانسته اند. اگرچه در فقه و تفسیر تبحر داشت، ولی آنچه مایه ی اصلی شهرت اوست، گردآوری و تدوین یکی از مهم ترین قاموس های زبان عربی «تهذیب اللغة» است. ازهری در سال ۳۱۲ ق به قصد زیارت خانه خدا راهی مکه مکرمه شد. گروهی از قرمطیان در ریگزار هبیر واقع در عربستان بر کاروانی از حجاج که از مکه باز می گشت، تاختند. بسیاری از کاروانیان را کشتند، یا اسیر کردند و جمعی از آنان نیز بر اثر تشنگی و گرسنگی از میان رفتند. ازهری نیز که در میان کاروانیان بود، اسیر شد و چندی در میان گروه هایی از مهاجمان که از طوایف هوازن و تمیم و اسد بودند، به سر برد. خود در مقدمه تهذیب این مطالب را ذکر کرده است، و گفته است که پس از حمله و تقسیم غنایم ، به دست گروهی از عرب های بادیه نشین افتاده که ذوق و قریحه ی بدوی داشته اند و به ندرت در کلامشان لحن یا خطای فاحشی راه یافته بود و از لهجه سالم و دست نخورده ای برخودار بودند، لذا معاشرت با آنها را غنیمت شمرده و از آنها در انتخاب کلمات فصیح و صحیح بهره برده است. به درستی نمی دانیم که او کی و چگونه از اسارت رهایی یافته است. آنچه منابع دراین باره آورده اند، تنها شامل اشاره هایی مبهم است به اینکه چگونه وی در جستجوی لغت به سرزمین های عرب سفر کرده، یا چگونه به بغداد رفته است؛ ولی در نقل این روایات ، هیچ گاه ترتیب تاریخ مراعات نشده است. به هر حال، وی ظاهرا اندکی پیش یا پس از اسارت به بغداد سفر و با ابن درید نیز دیدار کرد. ولی رفتار ابن درید مایه ناخشنودی و سپس انتقاد شدید ازهری از او شد و اقامت او در بغداد ظاهرا به درازا نکشید و چندی بعد به هرات بازگشته و به تدوین لغت نامه ی خود پرداخته است. او تا پایان عمر در هرات زیسته و در همان شهر در سال ۳۷۰ ق درگذشته است.
اساتید ازهری
← اساتید او در بغداد
او شاگردان بسیاری داشت که برخی از آنها در تالیف کتاب تهذیب اللغة او را کمک رساندند: ۱- ابوعبید احمد بن محمد هروی؛ ۲- الشار ابونصر؛ ۳- امیر غرشستان؛ ۴- ابواسامة جنادة بن محمد بن حسین ازدی هروی؛ ۵- ابوذر عبد بن حمید؛ ۶- ابوعثمان سعید قرشی؛ ۷- حسین باشانی.
آثار
...
وی نزد مشاهیر علم و ادب آن شهر دانش آموخت. با آنکه منابع کهن او را شافعی مذهب می خوانند، ولی برخی از محققان معاصر بدلیل پاره ای از عبارات او در تهذیب، از جمله دشنامی را که وی به عبیدالله بن زیاد داده است، دال بر تشیع یا گرایش او به تشیع دانسته اند. اگرچه در فقه و تفسیر تبحر داشت، ولی آنچه مایه ی اصلی شهرت اوست، گردآوری و تدوین یکی از مهم ترین قاموس های زبان عربی «تهذیب اللغة» است. ازهری در سال ۳۱۲ ق به قصد زیارت خانه خدا راهی مکه مکرمه شد. گروهی از قرمطیان در ریگزار هبیر واقع در عربستان بر کاروانی از حجاج که از مکه باز می گشت، تاختند. بسیاری از کاروانیان را کشتند، یا اسیر کردند و جمعی از آنان نیز بر اثر تشنگی و گرسنگی از میان رفتند. ازهری نیز که در میان کاروانیان بود، اسیر شد و چندی در میان گروه هایی از مهاجمان که از طوایف هوازن و تمیم و اسد بودند، به سر برد. خود در مقدمه تهذیب این مطالب را ذکر کرده است، و گفته است که پس از حمله و تقسیم غنایم ، به دست گروهی از عرب های بادیه نشین افتاده که ذوق و قریحه ی بدوی داشته اند و به ندرت در کلامشان لحن یا خطای فاحشی راه یافته بود و از لهجه سالم و دست نخورده ای برخودار بودند، لذا معاشرت با آنها را غنیمت شمرده و از آنها در انتخاب کلمات فصیح و صحیح بهره برده است. به درستی نمی دانیم که او کی و چگونه از اسارت رهایی یافته است. آنچه منابع دراین باره آورده اند، تنها شامل اشاره هایی مبهم است به اینکه چگونه وی در جستجوی لغت به سرزمین های عرب سفر کرده، یا چگونه به بغداد رفته است؛ ولی در نقل این روایات ، هیچ گاه ترتیب تاریخ مراعات نشده است. به هر حال، وی ظاهرا اندکی پیش یا پس از اسارت به بغداد سفر و با ابن درید نیز دیدار کرد. ولی رفتار ابن درید مایه ناخشنودی و سپس انتقاد شدید ازهری از او شد و اقامت او در بغداد ظاهرا به درازا نکشید و چندی بعد به هرات بازگشته و به تدوین لغت نامه ی خود پرداخته است. او تا پایان عمر در هرات زیسته و در همان شهر در سال ۳۷۰ ق درگذشته است.
اساتید ازهری
← اساتید او در بغداد
او شاگردان بسیاری داشت که برخی از آنها در تالیف کتاب تهذیب اللغة او را کمک رساندند: ۱- ابوعبید احمد بن محمد هروی؛ ۲- الشار ابونصر؛ ۳- امیر غرشستان؛ ۴- ابواسامة جنادة بن محمد بن حسین ازدی هروی؛ ۵- ابوذر عبد بن حمید؛ ۶- ابوعثمان سعید قرشی؛ ۷- حسین باشانی.
آثار
...
wikifeqh: محمد_بن_احمد_ازهری