ماهیت حقوقی ارتداد

[ویکی فقه] ارتداد از سه عنصر قانونی، مادی و روانی تشکیل شده است، که در این مبحث به آنها اشاره می شود.
مراد از عنصر قانونی جرم، «جرم شناخته شدن کاری در قانون» است: چون هیچ عملی (خواه انجام دادن یک کاری باشد یا ترک کار خاصی) جرم تلقی نمی شود، مگر این که قبلا در قانونی آن کار (فعل یا ترک فعل) جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده باشد. شبهه ای که در عنصر قانونی جرم ارتداد مطرح می شود این است که گرچه در فقه اسلامی و قواعد و مقررات شرعی، ارتداد از گناهان کبیره ای است که مجازات سختی برای آن در نظر گرفته شده است، اما در قوانین جزایی جمهوری اسلامی هیچ ماده قانونی خاصی در این زمینه وجود ندارد، از این رو، برخی مدعی شده اند ارتداد یک جرم شرعی است نه جرم حقوقی و قانونی. این شبهه از سوی برخی از دگراندیشان این گونه تقویت می شود که در مهم ترین منبع حقوق اسلامی، یعنی در «قرآن کریم، اگرچه تغییر ایمان به کفر مذموم دانسته شده، اما تنها از عاقبت سوء اخروی آن ها خبر داده و هیچ مجازات دنیوی از قبیل اعدام و حبس ابد برای ارتداد تجویز نشده است، علاوه بر آن که مجازات اخروی پیش بینی شده در برخی آیات تنها شامل آن هاست که از سر عناد و لجاج در عین این که حق را می شناسند آن را زیرپای می گذارند: یعنی مرتد عملی و سیاسی نه مرتد نظری و علمی، آنان که ندانسته و به واسطه جهل ، عقیده باطلی انتخاب کرده اند حتی در آخرت نیز مجازات نمی شوند. مجازات اخروی مرتد عملی و سیاسی عبارت است از لعنت خداوند و فرشتگان و مردم، عذاب جاودانه و عدم تخفیف و مهلت در عذاب . این مجازات ها در صورتی است که مرتد عملی توبه نکند.»
← ارتداد در قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران
عنصر مادی یعنی عنصر خارجی، ملموس و محسوس که به سبب آن ارتداد عینیت می یابد. به عبارت دیگر، اظهار موجبات ارتداد، عنصر مادی این پدیده به شمار می آید. البته ارتداد با انکار قلبی حاصل می شود و چنین فردی مستحق خشم و کیفر الهی می شود. ولی آنچه باعث جرم شده، مجازات دنیوی بر آن مترتب می گردد، ارتدادی است که با گفتار یا رفتار اظهار شود: مانند سخنرانی، نوشتن کتاب، مقاله و.... ارتداد تا وقتی ابراز نشود، جرم حقوقی نیست و کسی حق تحقیق و تفحص و تفتیش عقاید ندارد. افزون بر این، اگر مسلمانی اظهار کفر کند و پس از آن مدعی شود تحت فشار یا اکراه به چنین کاری مبادرت ورزیده است، چنانچه احتمال آن وجود داشته باشد، ادعایش پذیرفته می شود.
← عدم منافات ارتداد با آزادی عقیده
عنصر روانی یعنی قصد مجرمانه داشتن. ماهیت جرم ارتداد با تعیین عنصر روانی آن روشن می شود. برخی از متفکران معاصر مانند راشد الغنوشی، شیخ محمد عبده و شیخ عبدالمتعال الصعیدی معتقدند ارتداد، از آن جهت که جرمی سیاسی و اقدام عملی علیه حکومت اسلامی است، مجازات دارد. بنابراین، مجازات ارتداد جنبه تعزیری دارد و صرف تغییر دین جرم شمرده نمی شود. عمده استدلال آنان، به دو چیز است: ۱. پذیرش شفاعت عثمان بن عفان برای برادر رضاعی خود یعنی عبدالله بن سعد ابی السرح که مرتد شده بود و سپس توبه کرد و مورد عفو پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم قرار گرفت و چنانچه مجازات ارتداد جنبه حدی داشت، هیچ کس نمی توانست در مورد حد شفاعت نماید. ۲. جنگ های «رده» در زمان خلفا، با آن کسانی بود که علیه نظام اسلامی قیام مسلحانه نموده، موجودیت نظام را به خطر می انداختند.
← موضوع حکم ارتداد از نگاه روایات
...