مازندران

مازندران (شاهنامه). مازندران ( به اوستایی: 𐬨𐬀𐬰𐬀𐬌𐬥𐬌𐬌𐬀 ت. ت.   'mazainiia' ) از سرزمین هایی است که نام آن در شاهنامه آمده است ( ۶۳ بار ) [ ۱] این منطقه در شاهنامه با نام «جایگاه دیوان» شناخته می شد. داستان نبرد رستم با دیو سپید که به هفت خان رستم نیز شهرت دارد، در این سرزمین رخ داد. [ ۲] بر پایهٔ شاهنامه، در دوره کیکاووس، رامشگری به دربار شاه ایران می آید و به توصیف مازندران می پردازد، کیکاووس با شنیدن سخنان رامشگر فریب می خورد و برخلاف نظر پهلوانان، برای تصرف مازندران به آن سرزمین حمله ور می شود. [ ۳]
مازندران را «سرزمین دیوان» می داند و منظومه هفت خوان رستم مشهورترین داستانی است که رستم با دیوان مازندران درگیر می شود. البته داستان دیو در مازندران تنها به هفت خوان رستم ختم نمی شود. فردوسی در چند بخش شاهنامه از «دیوان» به عنوان موجوداتی افسانه ای و بسیار نیرومند یاد می کند که نیرویی جادویی دارند. این موارد به ترتیب عبارت است از جنگ سام با دیوان مازندران در دورهٔ پادشاهی منوچهر، جنگ های کیکاووس و رستم با دیوان مازندران، و نبرد رستم با اکوان دیو مازندران در زمان کیخسرو. جدای از شاهنامه، در ایران پیش از زرتشت، دیوها مقدس بودند و در کنار دیگر ایزدان پرستش می شدند. با پیدایش دین زرتشت و گسترش آن در ایران، دیوها جایگاه خود را از دست دادند و در ردیف اهریمنان جای گرفتند. در برخی روایت های بجا مانده از دوران باستان، ویژگی هایی از دیوان دیده می شود که مشابه انسان است. در گرشاسب نامه، دیوها دارای صفات انسانی هستند و از تمدن و هنر و دانش و موسیقی برخوردارند. بنا بر شاهنامه، آنها بودند که خط و نوشتن را به تهمورث آموختند و جمشید با کمک آنان، بناهای بزرگ ساخت. [ ۴]
دربارهٔ موقعیت جغرافیایی مازندران شاهنامه اختلاف نظر وجود دارد به طوری که برخی آن را مطابق با استان مازندران کنونی در شمال ایران یا همان طبرستان نمی دانند. این در حالیست که برخی مانند فریدون جنیدی مازندران را همان طبرستان می داند. [ ۵]
• ذبیح الله صفا می نویسد: رستم پس از ورود به خاک مازندران صد فرسنگ راه برید تا به کاووس رسید و از آنجا صد فرسنگ دیگر طی کرد تا بر دیو سفید دست یافت. این در حالی است که استان مازندران بیش از سی فرسنگ عرض و صد فرسنگ طول ندارد.
• صادق کیا نیز در کتاب شاهنامه و مازندران، با اشاره به تفاوت های مازندران کنونی و مازندران شاهنامه می نویسد: در شاهنامه از طبرستان یا مازندران کنونی هیچگاه به بدی یاد نشده و سخنی از بدی مردمان آن و زیستن دیوان و جادوان در آن و لشکر کشیدن سام و رستم به آن نرفته است. این سرزمین نه تنها از آن ایران است، بلکه پایتخت فریدون و منوچهر، دو شهریار نامور و بزرگ و دادگر این کشور است.
• ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران مازندران را بخشی از طبرستان معرفی می کند و می نویسد: حد طبرستان از طرف شرقی دیناره جاری و از طرف غربی ملاط که آن قریه شهر هوسم که اکنون به فرضه روده سر اشتهارد دارد. حد مازندران از طرف شرقی بیشه انجدان می باشد و از طرف غربی ملاط می باشد. حد گرگان حالیا که به استرآباد مشهور است و اصلاً دهستان می گفتند شرقی دیناره جاری است که حد شرقی تمام طبرستان است و غربی انجدان که حد شرقی مازندران است. به گفتهٔ ظهیرالدین مرعشی مازندران بخشی از طبرستان است و سرزمین طبرستان، گرگان و مازندران هر دو را در بر می گرفت. [ ۶]
• گای لسترنج در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی مینویسد: طبرستان و مازندران مترادف و به یک معنی بودند، اما در همان حال که اسم طبرستان بر تمام نواحی کوهستانی و اراضی پست ساحلی اطلاق میشد اسم مازندران بر منطقه اراضی پست ساحلی که از دلتای سفیدرود تا جنوب خاوری بحر خزر امتداد دارد اطلاق می گردید. [ ۷]
• غلام رضا پیروز مازندران شاهنامه را همان مازندران فعلی معرفی می کند و مینویسد: مازندرانی که فردوسی آن را می شناخته، مازندران فعلی و طبرستان بوده است. سرزمین دیوان با فرهنگ و جنگجو که در برابر اقوام مهاجم آریایی به حراست و صیانت از زادبوم خود پرداختند و از سوی آریاییان مزدیسنا با صفات پلشت و پلید متصف شدند. [ ۸]
• حسین کریمان هم در کتاب پژوهشی در شاهنامه، اعتقاد دارد که دو مازندران وجود داشت که یکی از آن ها در حدود یمن و مصر و شام و دیگری در قسمت های شمال هندوستان بود و احتمال می دهد مازندرانی که در شاهنامه است همان مازندرانی است که در حدود شام و یمن و مصر قرار داشت. [ ۹]
• میرجلال الدین کزازی ضمن یکی دانستن مازندران شاهنامه با مازندران کنونی می گوید: فردوسی از مردم مازندران با نام دیوان یاد کرده است. مباد گمان ببریم که دیوان شاهنامه با آن دیوان و اهریمنان که ما امروز از این واژه می خوانیم یکسان اند. [ ۱۰]

38045000-2.jpg
استانی در شمال ایران و در حاشیۀ جنوبی دریای خزر. از شمال به دریای خزر، از شرق به استان گلستان، از جنوب شرقی به استان سمنان، از جنوب به استان های تهران و البرز و قزوین، و از غرب به استان گیلان محدود است. بخش مرکزی کوه های پوشیده از جنگل البرز، سراسر نواحی مرکزی و جنوبی این استان را حدود ۸۰ درصد زیر پوشش برده است و جلگۀ ساحلی نسبتاً باریکی در شمال آن قرار دارد که بیست درصد بقیه را شامل می شود و اکثر مناطق مسکونی و کشتزارها را در میان خود جای داده است. کوه دماوند، با ارتفاع ۵,۶۷۱ متر، مرتفع ترین نقطۀ این استان است و کوه های مرتفع دیگری چون علم کوه، تخت سلیمان، گرده کوه، آزادکوه، چپکرو، گرمابسر، و سوادکوه و کوه های دیگری که ارتفاعشان بالاتر از ۳,۵۰۰ متر است، جزو دیگر بلندی های این استان محسوب می شوند. جلگۀ ساحلی مازندران، که در واقع کوه پایۀ شمالی البرز است، با پهنای متفاوت پنج تا ۴۰ کیلومتر (اطراف شهر بابل) به سوی دریای خزر، با ارتفاع خط ساحلی حدود ۲۵ متر زیر سطح دریاهای آزاد، گسترده شده و پست ترین نواحی ایران را از نظر ارتفاعی به خود اختصاص داده است. اقلیم آن در کوهستان های جنوبی و مرکزی معتدلِ مایل به سرد و نیمه مرطوب و در دشت های ساحلی معتدلِ مایل به گرم و نیمه مرطوب است. بارندگی های زیاد این استان، که روبه شرق از شدت آن کاسته شده و روبه غرب بر میزان آن افزوده می شود، باعث پیدایش رودخانه های فراوانی شده است، که همگی از بلندی های جنوبی سرچشمه می گیرند و به دریای خزر می ریزند، برخی از آن ها عبارت اند از نکا، تجن، تالار، هراز، چالوس، و سه هزار و بسیاری رودهای دیگر. استان مازندران از نظر کشاورزی و صنعت، موقعیت خوبی دارد. فرآورده های کشاورزی آن عبارت اند از برنج، غلات، پنبه، چای، چغندرقند، توتون و تنباکو، مرکبات، انواع میوه، حبوبات، و علوفه. فعالیت های صنعتی و اقتصادی آن نیز عبارت اند از پارچه بافی، سفالگری، مواد غذایی، روغن های خوراکی، شیلات، کنسرو و کمپوت، لبنیات، نساجی، گونی بافی ابریشم، چوب و کاغذ، کود شیمیایی، تولید برق، صابون سازی، رنگ سازی، تقطیر چوب، و غیره. زغال سنگ، سرب و روی، سنگ مرمر و سنگ های آهکی، سیلیس و کوارتز نیز جزئی از منابع کانی آن محسوب می شوند. استان مازندران نسبت به وسعت خود از پرجمعیت ترین نواحی ایران است و با ۲,۹۲۰,۶۵۷ نفر (۱۳۸۵) جمعیت از پانزده شهرستان و ۴۳ بخش با مرکزیت اداری شهر ساری تشکیل شده است و شهرهای مهم آن عبارت اند از آمل، بابل، بابلسر، بهشهر، تنکابن، چالوس، رامسر، پل سفید، قائم شهر، محمودآباد، نکا، نور و نوشهر و شهرهای دیگری که شمارشان به ۴۶ می رسد. ساکنان باستانی مازندران، ظاهراً تپور (طپور)ها و آماردها بودند، که در کوه های شمال سمنان می زیستند. در ح دود ۱۷۶پ م، آماردها، که مردمانی جنگجو و سلحشور بودند، به اطراف ورامین منتقل شدند و فقط تپورها در مازندران ساکن شدند و سرزمینشان را تپورستان (طبرستان) نامیدند. در روزگار سلجوقیان تپورستان به مازندران تغییر نام یافت. مورخان پیشین از سه ناحیۀ کوهستانی روبنج (رویان)، قارن، و پادوسپان نام برده اند و مطالبی دربارۀ امیران و سازمان حکومتی آنان نوشته اند. از روزگار پیش از اسلام تا ۹۷۵ش، امرای محلی فراوانی ـ ازجمله خاندان زرمهر، آل باوند، قارن، پادوسپانان، علویان، سادات مرعشی و سادات هزارجریب، طاهریان، صفاریان، و غیره بر این سرزمین فرمانروایی کردند. شاه عباس اول صفوی در ۹۷۵ش، مازندران را رسماً ضمیمۀ دولت مرکزی ایران کرد و شهر اشرف، را بنیاد نهاد که بعدها به بهشهر تغییر نام یافت و در ۹۸۹ش قصری در آن احداث کرد، که هنوز پابرجاست.