لرب

[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
ربب (۹۸۰ بار)
ل (۳۸۴۲ بار)

تربیت کردن «ربّ الصبی ربّاً: ربّاه حتی ادرک» یعنی بچه را تربیت کرد تا برشد رسید. (اقرب) و اطلاق آن بر فاعل یعنی مربّی بطور استعاره است. راغب می‏گوید: ربّ در اصل به معنی تربیت است... و بر فاعل بطور استعاره گفته می‏شود و ربّ بطور اطلاق فقط بر خداوند اطلاق می‏گردد که متکّفل به اصطلاح موجودات است. طبرسی رحمه اللّه در تفسیر سوره حمد چند معنی از جمله: رئیس، مطاع مالک، صاحب (رفیق)، مربّی و مصلح برای ربّ نقل تربیت مشتق است و این کلمه بطور اطلاق جز به خدا گفته نمی‏شود و در غیر خدا مقیّد می‏آید نحو: ربّ الدار، ربّ الصیغة. ربّ به معنی مربّی از اسماء حسنی است و مقام ربوبیّت خداوند را روشن می‏کند یعنی آنگاه که در صفت خدا گفته شود: ربّ العالمین. مراد پرورش دادن و تربیت کردن تمام موجودات است. همانطوری که یک نفر طفل را تربیت می‏کند و پیوسته مواظب اوست و از نان و آب و لباس و اخلاق و تحصیل او غفلت ندارد. هم چنین اطلاق کلمه ربّ بر خداوند سبحان مبیّن این معنی است. کلمات ربّ العالمین، ربّکم، ربّنا، ربّه، ربّی، ربّکما، ربّ، ربّک، ربّها، ربّهم، و ربّهما که در قرآن مجید بر خداوند سبحان اطلاق شده بنابر نقل المعجم المفهرس بیشتر از نهصد و شصت فقره است. در بسیاری از آیات آمده . . بنابر آنکه در المعجم المفهرس شمرده جمله ربّ العالمین مجموعاً چهل و دوباره در قرآن آمده است. و در بعضی از آیات آمده «رَبُّ کُّلِ شَیی» نحو . و در بعضی‏ها «رَبُّ السَّمواتِ و الاَرْضِ» نظیر . و در بعضی ربّ العرش نحو همچنین رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ المَغرِبَیْنِ، رَبُّ المَشارِقِ و المَغارِبِ، رَبُّ السَّمواتِ الَّبْعِ، رَبِّ النَّاسِ، رَبِّ الْفَلَقِ و غیره در قرآن مجید استعمال شده است. مضنون مجموع آنها روشن می‏کند که خداوند پرورش دهنده تمام موجودات است هم خلقت از جانب اوست و هم تربیت علی هذا خالق و مربّی و معبود فقط خدای سبحان است. در بعضی از آیات ربّ بر غیر خدا اطلاق گردیده است مثل . یعنی یوسف بیکی از آن دو که گمان می‏کرد نجات خواهد یافت گفت: مرا نزد رئیس خود یاد کن. همچنین است آیه 50 و 41. از همان سوره و نیز جمله . و ظاهراً مراد از رّب در این آیات ملک و رئیس است چنان که از مجمع البیان نقل شد. * . ارباب جمع ربّ و چهار بار در قرآن مجید آمده است و مراد از آن معبودهای دروغین و ملائکه و بزرگان قوم‏اند که قرآن از اتخاذ ارباب در مقابل خداوند نهی فرموده است و چهار محل فوق به قرار ذیل است: یوسف:39. آل عمران:64 و 80 - توبه:31. راغب می‏گوید: بنابر آن که ربّ فقط به خدا اطلاق می‏شود لازم بود که جمع بسته نشود ولی بنابر اعتقاد کفّار جمع بسته شده است نه راجع به نفس امر و حقیقت، بهتر است گفته شود برای نقل قول آنها و برای تفهیم جریان جمع آمده است. در دعای 48. صحیفه آمده «اللهم لک الحمد... رب الارباب.