قیام توابین

[ویکی فقه] یکی از مهم ترین قیام های شیعی پس از واقعه کربلا «قیام توابین» به فرماندهی سلیمان بن صرد خزاعی می باشد. این قیام در روز اول یا پنجم ربیع الثانی سال ۶۵ هجری در محلی به نام «عین الورده» صورت گرفت و به شکست قیام کنندگان منجر شد هر چند گام مهمی در پیشبرد مذهب تشیع بود و قوام این مذهب را به مرحله ی ثبوت رساند.
در مورد اینکه چرا این قیام بلافاصله پس از حادثه عاشورا صورت نگرفت محمد سهیل طقوش می نویسد: «اهالی کوفه در طول حکومت عبیدالله بن زیاد ناچار شدند به آرامش تمایل پیدا کنند و علت آن این بود که فضای سیاسی، هر گونه اقدامی را در برابر نظام اجازه نمی داد... اما هنگامی که یزید مرد و عبیدالله بن زیاد به شام فرار کرد ... یاران حسین علیه السلام با هدف خونخواهی او به یکدیگر پیوستند».

علت قیام
بدون شک پشیمانی کوفیان از یاری نکردن امام حسین علیه السلام و در نتیجه شهادت آن حضرت همراه با یاران اندکش با آن وضعیت فجیع در بیابان کربلا از علل اصلی قیام می باشد.
الف) در این خصوص ابن اثیر می نویسد:«پس از آنکه کوفیان امام حسین علیه السلام را دعوت کردند و از یاری و اجابت او خودداری کردند، پشیمان شدند. آن ها گفتند: این ننگ هرگز زائل نمی شود مگر اینکه با خون خود شسته و قاتلین کشته شوند.»
ب) سید جعفر شهیدی نیز می نویسد: «خواندن حسین علیه السلام با چنان شور و اصراری و پذیرفتن نایب وی با چنان گرمی و هیجان و رها کردن وی در چنگ دشمن با چنان ناجوانمردی و نامردی و از همه مهم تر زبونی عراق در مقابل شام، خاطر احساساتی مردم این سرزمین را آسوده نمی گذاشت. مردم کوفه همین که شنیدند یزید مُرده و می توانند نفسی بکشند از نو دست به کار شدند».

رهبران قیام
رهبری قیام بر عهده سلیمان بن صرد خزاعی گذاشته شد. سید حسین محمد جعفری در معرفی رهبران قیام علاوه بر سلیمان بن صرد خزاعی به مسیب بن نجبه فزاری، عبدالله بن سعد بن نوفل ازدی، عبدالله بن وال تمیمی و رفاعه بن شداد بجلی اشاره می کند و می نویسد:«اینان همیشه در صف مقدم فعالیت شیعیان کوفه بوده اند».

← معرفی سلیمان بن صرد خزایی
...

[ویکی شیعه] قیام توابین اولین قیام شیعی پس از واقعه عاشورا با هدف انتقام از قاتلان امام حسین(ع). توابین از سال ۶۱ق پس از واقعه عاشورا مخفیانه در پی جمع آوری نیرو و اسلحه بودند. گفته شده است به دلیل عدم همراهی مختار ثقفی، بسیاری از شیعیان همراه توابین نشدند. این قیام در سال ۶۵ ق به دست مسلمانان و دوستداران اهل بیت(ع) در مقابله با لشکر شام و در منطقه عین الورده رخ داد که رهبری آن بر عهده سلیمان بن صرد خزاعی بود. در جنگی چهار روزه، بسیاری از توابین کشته شدند. باقیمانده سپاه به رهبری رفاعة بن شداد عقب نشینی کردند.
پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش، برخی شیعیان که با وعده بیعت، از حسین بن علی(ع) دعوت کردند به کوفه بیاید و سپس از خطای خویش در پیمان شکنی و یاری نرساندن به امام(ع)، سخت پشیمان بودند، تصمیم بر آن گرفتند که گناه و اشتباه خویش را جبران کنند. آنان در جلسات متعدد به این نتیجه رسیدند که این ننگ جز با کشته شدن در راه امام حسین(ع) و گرفتن انتقام از قاتلان وی پاک نمی شود.
چند ماه پس از حادثه کربلا، حدود صد تن از شیعیان در خانه سلیمان بن صرد خزاعی که از چهره های سرشناس کوفه بود، گرد آمدند. سلیمان در این جلسه با اشاره به آیه ۵۴ سوره بقره و توبه قوم موسی(ع) خطاب به حاضران گفت: ما وعده یاری به اهل بیت پیامبر (ص) دادیم، اما یاریشان نکردیم. در انتظار فرجام کار ماندیم تا آن که فرزند پیامبرمان کشته شد. حال خدا از ما راضی نمی شود مگر آن که با قاتلان او بجنگیم، شمشیرها را تیز کنید و اسب و نیرو فراهم سازید تا فرا خوانده شوید.

[ویکی اهل البیت] کلید واژه: 1 ربیع الثانی، قیام توابین، توابین
پس از شهادت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران وفادارش در کربلا بدست سپاهیان یزید بن معاویه و عدم یاری آن حضرت از سوی مسلمانان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام یک حالت سرخوردگی و پشیمانی در مسلمانان پدید آمد. در شهر کوفه که بزرگترین مرکز شیعیان عالم اسلام بود، ندامت و پشیمانی شیعیان به خاطر عدم نصرت امام حسین علیه السلام و تنها گذاشتن وی در کربلا شدت بیشتری داشت و از این بابت، خودشان را سرزنش کرده و خطاکار می دانستند.
آنان پس از مراسم های عزاداری امام حسین علیه السلام و گفتگوهای جمعی به این نتیجه رسیدند که این ننگ و ندامت را نمی توانند از خود دور کنند، مگر با کشته شدن در راه اهداف ابا عبدالله الحسین علیه السلام و گرفتن انتقام از قاتلان وی.
رهبری این جنبش را چند تن از سران سالخورده شیعه عراق بر عهده داشتند که معروفترین آنان عبارت بودند از: سلیمان بن صرد خزاعی، عبدالله بن وال تمیمی، رفاعة بن شداد بجلی، عبدالله بن سعد ازدی و مسیب بن نجبه فزاری.
قیام توابین از سال 61 قمری پس از شهادت امام حسین علیه السلام شکل گرفت و به تدریج فراگیر شد و طرفداران بسیاری پیدا کرد و به مدت چهار سال شکل گیری جنبش نیرو و امکانات قابل توجهی فراهم گردید. بدین منظور رهبران قیام، نخستین روز ربیع الثانی سال 65 قمری را آغاز رسمی حرکت خود از شهر بزگ کوفه تعیین کردند.
در این زمان، "یزید بن معاویه" به هلاکت رسیده بود و "مروان بن حکم" در شام و غرب عالم اسلام و "عبدالله بن زبیر" در مکه و شرق و جنوب عالم اسلام، حکمرانی می کردند و شهر کوفه در سیطره عبدالله بن زبیر و طرفدارانش قرار داشت.
در آغاز عده ای درصدد درگیر کردن توابین با عامل عبدالله بن زبیر در کوفه را داشتند ولی با زیرکی "عبدالله بن زبیر انصاری"، استاندار وقت کوفه و اعلام پشتیبانی وی از توابین، هیچ گونه جنگی در کوفه به وقوع نپیوست.
و توابین که تعدادشان چهار هزار رزمنده عاشق شهادت بود از کوفه به "پادگان نخیله" و از نخیله به سوی کربلا حرکت کردند و مدتی در آن جا به سوگواری پرداختند و بسیار گریه و ناله کرده و از خدای سبحان، به خاطر گناه و جرم خویش، طلب غفران نمودند و آن گاه به سوی سرزمین "جزیره (بین النهرین)" رهسپار شدند و در منطقه "عین الوردة" با سپاهیان مروان بن حکم به فرماندهی "عبیدالله بن زیاد" مواجه شدند.

[ویکی نور] قیام توابین، تألیف محمدعلی چنارانی، از جمله آثار فارسی پیرامون قیام توابین است که اهداف و عوامل شکل گیری، سیر وقایع و دلایل شکست آن را مورد بررسی قرار داده است.
هدف از نگارش این اثر بررسی فلسفه شکل گیری نهضت (قیام) توابین و رد قضاوت های غیرمنصفانه و نابجا پیرامون این حرکت و شخصیت هایی است که در آن نقش داشته اند.
کتاب مشتمل بر پیشگفتار، یک بخش مقدماتی و چهار بخش اصلی است. هریک از بخش های کتاب مشتمل بر فصول و عناوین متعددی است. روش پژوهش در این نوشتار، تحقیقاتی و به شیوه جستجو در مدارک و منابع گوناگون بوده است.
نویسنده در مقدمه، اصول پژوهشی نگارنده را به صورت فیش برداری و تنظیم آنها دانسته است .
اینکه در بحث تاریخی از مدارک رجالی، حدیثی و گاهی تفسیری استفاده شده، به این دلیل است که در برخی مواقع فقط کتاب های مربوط پاسخ دهنده و راهگشا بوده اند؛ پس نمی توان در راستای تحقیق کامل، از دیگر مآخذ علمی بهره نجست، بلکه استفاده از منابع مختلف بر ارزش تحقیق می افزاید و از امتیازهای آن بشمار می رود.
کتاب حاضر به شیوه تحقیق و نقد مطالب تاریخی و روایت های آشفته تاریخ اسلام درباره قیام توابین نوشته شده است؛ ازاین رو، اساس کار بر مدارک نخستین قرار گرفته و مآخذ و مدارک بعدی به عنوان مؤید ثبت و ضبط گردیده است تا خوانندگان محترم در فضای پژوهش و تحقیق و نیز اسناد تاریخی قرار گیرند و قضاوت و داوری نمایند. همچنین به اقتضای زمینه مورد بحث، از مدارک رجالی، حدیثی، تفسیری، جغرافیایی، تبارشناسی و... بهره گرفته شده تا اثر از استحکام و اطمینان بیشتری برخوردار گردد.