قیاس صناعی

[ویکی فقه] قیاس صناعی، به معنای قیاس اقامه شده برای مطلوبِ از پیش تعیین شده است.
ابن سینا در منطق شفا در ابتدای مباحث قیاس، از این مطلب سخن می گوید که به صورت متعارف و عادتاً مباحث پیرامون قیاس را "علم تحلیل" هم می گویند. و وجه این نامگذاری آن است که استدلال، برای امر مطلوب و از پیش تعیین شده است. یعنی ابتدا غرض و هدفی داریم، سپس به دنبال چیزی می گردیم که همان یا مقابل آن را نتیجه بدهد. و آنچه منتجِ یک شئ می گردد، به یک اعتبار علت آن شئ است (به این اعتبار که شئ مذکور، نتیجه آن است). پس در حقیقت ما از معلول به طرف علت رفته ایم. و از طرف دیگر، در فرایند تشکیل قیاس، در حقیقت امر مجملی (مطلوب) را به واسطه ادخال حد وسط تفصیل می دهیم؛ یعنی امر واحدی را به امر کثیر تحلیل می کنیم. پس می توان مباحث قیاس را "علم تحلیل بالعکس" دانست، یعنی امر واحد را تحلیل به امور کثیر کرده و همچنین از معلول به طرف علت رفته ایم (که عکس حالت طبیعی، یعنی از علت به سمت معلول رفتن، است). ایشان در ضمن توضیح مطلب فوق، "قیاس صناعی" را استدلالی می داند که برای امر مطلوب و از پیش تعیین شده اقامه می شود. اما اگر قیاسی به صورت غیر هدفمند و اتفاقی اقامه شده و نتیجه ای بدهد که اصلاً دغدغه ذهنی ما نیست، چنین قیاسی قیاس غیر صناعی، بلکه شانسی و اتفاقی است.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است: • ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).