قیاس خلف

معنی انگلیسی:
reductio ad absurdum

لغت نامه دهخدا

قیاس خلف. [ س ِ خ َ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) هرگاه که اثبات مطلوب به ابطال نقیض کنند قیاس را خلف خوانند و آن چنان بود که قیاسی تألیف کنند از نقیض مطلوب و مقدمه غیرمتنازع که انتاج حکمی ظاهرالفساد کند یا معلوم شود که علت انتاجش نقیض مطلوب بوده است و به آن فسادنقیض مطلوب ظاهر شود، پس صحت مطلوب معلوم گردد. این قیاس در حقیقت از قیاسات مرکب بود و شبیه بود بعکس قیاس. فرق میان قیاس خلف و مستقیم آن است که قیاس مستقیم از ابتدا متوجه به اثبات مطلوب بود و خلف از اول متوجه به انتاج حکم ظاهرالفساد باشد تا از فساد آن حکم بر فساد نقیض مطلوب استدلال کنند و بعد از آن بازگردند و از فساد نقیض مطلوب اثبات صحت مطلوب کنند، دیگر آنکه مقدمات قیاس مستقیم موافق مطلوب باشد و مقدمات خلف مشتمل باشد هم بر مناقض او و هم بر موافق او. ( فرهنگ فارسی معین از اساس الاقتباس ص 315، 319 ).

فرهنگ فارسی

هر گاه که اثبات مطلوب بابطال نقیض کنند قیاس را خلف خوانند و آن چنان بود که قیاسی تالیف کنند از نقیض مطلوب و مقدمه غیر متنازع که انتاج حکمی ظاهر الفساد کند یا معلوم شود که علت انتاجش نقیض مطلوب بوده است .

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] قیاس خُلف، به معنای قیاس مُنتجِ مطلوب از طریق ابطال نقیض آن است.
قیاس خلف، قسمی از قیاس مرکب است که در آن مطلوب را با استفاده از ابطال نقیض آن ثابت می کنند. قیاس خلف در مقابل قیاس مستقیم است که به نحو مستقیم به اثبات مطلوب می پردازد. قیاس مستقیم از آن چه متناسب با مطلوب است تالیف می یابد و همه مقدمات آن صادق است، اما قیاس خلف ابتدا به ابطال نقیض مطلوب می پردازد؛ به این صورت که از نقیض مطلوب با مقدمه ای که صدق آن مورد وفاق است قیاسی تالیف می شود تا حکمی ظاهرالفساد را نتیجه دهد و معلوم گردد که علت این نتیجه فاسد و غیر صحیح، مقدمه حاوی نقیض مطلوب بوده است. و وقتی بطلان نقیض مطلوب روشن شد به حکم امتناع ارتفاع نقیضین، صحت خود مطلوب آشکار می گردد.
وجه تسمیه
این قیاس را معمولا قیاس خُلف (به ضم خاء) می نامند. اما ابن سینا در شفا خَلف (به فتح خاء) را ترجیح می دهد؛ زیرا خُلف تنها در مورد وعده به کار می رود. بنابراین در وجه تسمیه این قیاس ۳ صورت محتمل است:۱. خَلف به معنای محال است و قیاس خَلف یعنی قیاسی که کلام را به مُحال سوق می دهد. ۲. از این رو خَلف گفته شده که از روبرو به طرف شئ (مطلوب) نمی آید بلکه از وراء و خَلف (پشت سر) می آید؛ چون از راه نقیض مطلوب آمده است. ۳. خَلف به معنای هر چیز پست و دور افکندنی است و چون در این دلیل، بطلان نقیض ثابت می شود خَلف نام گرفته است.
اثبات قضایا به طریق خلف
همان طور که در تبیین حقیقت قیاس خلف بیان شد، این قیاس، مرکب از دو قیاس است: یکی اقترانی و دیگر استثنائی. اما با توجه به این که مطلوب ما می تواند در قالب قضیه حملیه یا شرطیه باشد، هر یک را جداگانه توضیح می دهیم:
← اثبات قضیه حملیه
...
wikifeqh: قیاس_خلف

پیشنهاد کاربران

بپرس