قفقاز شمالی

قفقاز شمالی، بخش شمالی سرزمین قفقاز است. قفقاز ناحیه ای میان دریای خزر و دریای سیاه است و به دو نیمه قفقاز شمالی و قفقاز جنوبی تقسیم می شود.
ناحیه فدرالی قفقاز شمالی یکی از ۸ ناحیه فدرال کشور روسیه است. این ناحیه فدرال در تاریخ ۱۹ ژانویه ۲۰۱۰ میلادی از ناحیه فدرالی جنوبی جدا شد و به یک ناحیه فدرال مستقل تبدیل شد.
این ناحیه فدرال شامل هفت واحد فدرال است که عبارت اند از: جمهوری داغستان، جمهوری چچن، جمهوری اینگوشتیا، جمهوری اوستیای شمالی - آلانیا، جمهوری کاباردینو - بالکاریا، جمهوری قره چای و چرکس و سرزمین استاوروپول.
جمهوری داغستان که در قسمت جنوب خاوری قفقاز شمالی واقع شده است؛ مورد ادعای حکومت قاجاریه بود. فتحعلی شاه قاجار طی جنگهای ایران و روس ادعای خود را از این منطقه پس گرفت.
قفقاز شمالی را می توان به سه ناحیه جغرافیایی تقسیم کرد. ناحیه نخست، داغستان است. داغستان در شرق و در امتداد کرانه های خزر کشیده شده و نیمه جنوبی آن پوشیده از کوه است، در حالی که نیمه شمالی آن را جلگه پست نوغای دربر گرفته است.
ناحیه دوم که در زبان روسی به آن «کوهستان» می گویند، از دامنه های شمالی کوه های بزرگ قفقاز به سمت دشت پهناور کشیده شده و از شاخابه های رود تِرِک آبیاری می شود. این ناحیه دارای پنج واحد فدرال است. این پنج واحد عبارت اند از جمهوری چچن، جمهوری اینگوشتیا، جمهوری اوستیای شمالی - آلانیا، جمهوری کاباردینو - بالکاریا و جمهوری قره چای و چرکس.
سومین ناحیه اراضی کم ارتفاع غربی و شمالی قفقاز شمالی است که رودخانه کوبان آن را آبیاری می کند و از سرزمین روس نشین استاوروپل و کراسنودار روسیه تشکیل شده است.
اسلام در چند مرحله و از چند سوی جغرافیایی در بین اقوام ساکن در قفقاز ترویج شد. گروهی از طوایف بخش شرقی قفقاز ( اران و شروان و داغستان ) در همان سده های نخستین هجری، در اثر فتوحات عرب، اسلام آوردند. اقوام کنونی درغه و طبرسران و قموق اولین مسلمانان داغستان به شمار می آیند. رواج کامل اسلام ( اکثراً شافعی مذهب ) در داغستان تا قرن شانزدهم م. به طول انجامید. در اران و شروان نیز اسلام به آهستگی شیوع می یافت و تا گرایش عمومی به تشیع در عهد صفوی، مسیحیت هنوز از صحنه خارج نشده بود. [ ۱]
در طی قرن های هفدهم تا نوزدهم مذهب حنفی از جانب شمال، ابتدا از دشت قپچاق و حوضه رود ولگا و سپس به وسیله تاتارهای شبه جزیره قریم ( به نیت مقابله با پیشروی روسیه ) به «کوهستان» و چرکسستان قفقاز شمالی راه یافت و به گرایش عمومی نوغاها و ابازها و قره چای ها و بالکارها و ادغه ها به اسلام منجر گردید. چرکس ها و بویژه کاباردها ( و به تاسی از آنها آس های دیگوری ) آخرین اقوام قفقازی اند که اسلام آوردند. چچن ها از قرن شانزدهم به بعد دین اسلام را از داغستانیان اخذ کردند و به اینگوش ها منتقل نمودند. از جانب جنوب غربی نیز اسلام به وسیله عثمانیان با همان انگیزه دفع تسلط روسیه در میان گرجی ها و ابخازی ها، که مانند گرجی ها از قدیم مسیحی بودند، و نیز ادغه ها ( آدیغه ها ) ترویج گردید. اکثریت قاطع گرجی های مسلمان در جمهوری خودمختار آجارستان ساکن اند و خود را گرجی می دانند. در هر حال باید گفت که ترویج اسلام در قفقاز شمالی تا یک قرن پیش هنوز استمرار داشت و تنها در سده نوزدهم آرایش مذهبی کنونی این منطقه شکل نهایی گرفت. باید افزود که روس ها در دوره تسلط بر قفقاز اصولاً در تغییر دین قفقازیان اصراری نداشتند. [ ۱]