[ویکی فقه] قصاص قبل از جنایت حضرت خضر (شبهه). از شبهاتی که درباره داستان خضر و موسی (علیهماالسلام) مطرح شده این است که چرا خضر (علیه السّلام) جوانی را به قتل رساند، در حالی که مرتکب جرم نشده بود؟ و این مطلب با رویکرد های متعددی مورد پرسش واقع شده است که به آن ها اشاره می شود. در ادامه سعی شده که عمل حضرت خضر (علیه السّلام) را از نظر مقتضای نظام تکوین و تشریع بررسی نموده و سپس به مقایسه عمل خضر و امام علی (علیهماالسلام) پرداخته شده است.
۱. رویکرد فقهی: از نظر فقه کیفری، قصاص قبل از ارتکاب جرم و جنایت مشروع و قانونی نیست؛ حال این پرسش مطرح است که توجیه عمل خضر (علیه السّلام) از نظر شریعت الهی چگونه است؟۲. رویکرد کلامی: چه فرقی میان علم حضرت علی (علیه السّلام) به آینده ابن ملجم و علم حضرت به آینده جوان وجود دارد؟چگونه می شود که وقتی امام علی (علیه السّلام) ابن ملجم را از ماجرای قتلش آگاه ساخت و ابن ملجم تقاضا کرد که آن حضرت، او را قبل از ارتکاب به قتل برسانند، علی (علیه السّلام) می فرمایند: آیا قصاص قبل از جنایت کنم؟ در حالی که خضر می دانست که جوان مرتکب جرم نگردیده است و در آینده مرتکب جرم خواهد شد و او را کشت؟آیا علم امام علی (علیه السّلام) درباره ابن ملجم مسئولیت آور نیست؟ اما علم خضر (علیه السّلام) در برابر عمل جوان در آینده مسئولیت آور بوده است.
نظام تکوین
مقتضای نظام تکوین خلقت و تدبیر و تصرف موجودات عالم از طریق علت و معلول بر مبنای حکمت الهی می باشد؛ یعنی هر پدیده ای در عالم است در اثر علت های خاص و با ضوابط مشخص ایجاد می گردد. گروهی با استفاده از این قاعده چنین پاسخ داده اند که خضر مامور تشریعی خداوند نبوده؛ بلکه مامور تکوینی بوده و از طرف خداوند بر اساس مصالح و حکمت الهی مامور به انجام این کار شده است. اعتراض موسی (علیه السّلام) بر اساس ظاهر و «نظام تشریع» صورت گرفته است.
← دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی
نظام تشریع مربوط به قوانین و احکام عملی است که خداوند متعال برای هدایت انسان مقرر کرده و انسان موظف است با اختیار خود به این فرامین و احکام عمل کند. حکم قصاص قبل از ارتکاب جرم و سؤالی که در این رابطه مطرح شده، در محدوده نظام «تشریع» است. طبق این دیدگاه، آن پسر، جوانی بالغ و مکلّف بوده؛ چرا که واژه «غلام» به معنای جوان نورَس نیز به کار می رود؛ فخر رازی در این باره می نوسید: ان لفظ الغلام قد یتناول الشاب البالغ بدلیل انه یقال رای الشیخ خیر من مشهد الغلام جعل الشیخ نقیضاً للغلام وذلک یدل علی ان الغلام هو الشاب...
رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، ج۲۱، ص۱۳۲، دار النشر:دار الکتب العلمیة - بیروت - ۱۴۲۱ه - ۲۰۰۰م، الطبعة:الاولی.
...
۱. رویکرد فقهی: از نظر فقه کیفری، قصاص قبل از ارتکاب جرم و جنایت مشروع و قانونی نیست؛ حال این پرسش مطرح است که توجیه عمل خضر (علیه السّلام) از نظر شریعت الهی چگونه است؟۲. رویکرد کلامی: چه فرقی میان علم حضرت علی (علیه السّلام) به آینده ابن ملجم و علم حضرت به آینده جوان وجود دارد؟چگونه می شود که وقتی امام علی (علیه السّلام) ابن ملجم را از ماجرای قتلش آگاه ساخت و ابن ملجم تقاضا کرد که آن حضرت، او را قبل از ارتکاب به قتل برسانند، علی (علیه السّلام) می فرمایند: آیا قصاص قبل از جنایت کنم؟ در حالی که خضر می دانست که جوان مرتکب جرم نگردیده است و در آینده مرتکب جرم خواهد شد و او را کشت؟آیا علم امام علی (علیه السّلام) درباره ابن ملجم مسئولیت آور نیست؟ اما علم خضر (علیه السّلام) در برابر عمل جوان در آینده مسئولیت آور بوده است.
نظام تکوین
مقتضای نظام تکوین خلقت و تدبیر و تصرف موجودات عالم از طریق علت و معلول بر مبنای حکمت الهی می باشد؛ یعنی هر پدیده ای در عالم است در اثر علت های خاص و با ضوابط مشخص ایجاد می گردد. گروهی با استفاده از این قاعده چنین پاسخ داده اند که خضر مامور تشریعی خداوند نبوده؛ بلکه مامور تکوینی بوده و از طرف خداوند بر اساس مصالح و حکمت الهی مامور به انجام این کار شده است. اعتراض موسی (علیه السّلام) بر اساس ظاهر و «نظام تشریع» صورت گرفته است.
← دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی
نظام تشریع مربوط به قوانین و احکام عملی است که خداوند متعال برای هدایت انسان مقرر کرده و انسان موظف است با اختیار خود به این فرامین و احکام عمل کند. حکم قصاص قبل از ارتکاب جرم و سؤالی که در این رابطه مطرح شده، در محدوده نظام «تشریع» است. طبق این دیدگاه، آن پسر، جوانی بالغ و مکلّف بوده؛ چرا که واژه «غلام» به معنای جوان نورَس نیز به کار می رود؛ فخر رازی در این باره می نوسید: ان لفظ الغلام قد یتناول الشاب البالغ بدلیل انه یقال رای الشیخ خیر من مشهد الغلام جعل الشیخ نقیضاً للغلام وذلک یدل علی ان الغلام هو الشاب...
رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، ج۲۱، ص۱۳۲، دار النشر:دار الکتب العلمیة - بیروت - ۱۴۲۱ه - ۲۰۰۰م، الطبعة:الاولی.
...
wikifeqh: شبهه_قصاص_قبل_از_جنایت_حضرت_خضر