قائم مقام، میرزا ابوالقاسم (اراک ۱۱۹۳ـ تهران ۱۲۵۱ق)
قائم مقام، میرزا ابوالقاسم
از ادیبان و سیاستمداران اوایل دورۀ قاجاریه و صدراعظم محمدشاه قاجار. پسر میرزا عیسی، قائم مقام (اَول) بود و مقارن مرگ پدر، در ۱۲۳۶ق عهده دار وزارت عباس میرزا (نایب السلطنه) شد و در ۱۲۳۸ق لقب «قائم مقام» گرفت. بعد از مدتی، از تبریز به تهران سفر کرد، اما فتحعلی شاه وی را به پیشکاری یکی از فرزندانش در همدان منصوب کرد. سفر قائم مقام، مقارن با شروع دورۀ دوم جنگ های ایران و روس و اعلام جهاد سیدمحمد مجاهد علیه روس ها بود. از این رو مخالفانش، او را به خاطر مخالفت با شروع جنگ، به دوستی با روسیه متهم کردند و به مشهد تبعید و اموالش غارت شد. اما با وخامت اوضاع تبریز، او را به آذربایجان برگرداندند. قائم مقام در ۱۲۴۶ق، شورش یزد را سرکوب کرد و به انتظام امور خراسان پرداخت و در جنگ هرات با عباس میرزا و محمد میرزا شرکت داشت. عباس میرزا هنگام مرگ فرزندش، محمد میرزا، را به قائم مقام سپرد. پس از مرگ فتحعلی شاه، محمدشاه قائم مقام را به صدارت برگزید. او در ۱۲۵۰ق با محمدشاه از تبریز عازم تهران شد و به سامان دهی اوضاع کشور پرداخت. قائم مقام با وجود ضعف قوای نظامی، کمبود بودجه خزانه دولتی، بی ثباتی و مداخلۀ روس و انگلیس در ایران، توانست شورش ها را سرکوب و عده ای از مدعیان سلطنت شاه را مجازات کند. اما سرانجام محمدشاه براثر بدگویی و کارشکنی مخالفان قائم مقام، او را عزل کرد و سپس به قتل رساند. پیکر او را در حرم حضرت عبدالعظیم در کنار مزار شیخ ابوالفتوح رازی به خاک سپردند. وی نثری زیبا و دلنشین داشت. آثار نوشتاری او به نام منشآت قائم مقام که به پیروی از سعدی نوشته شده به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۳۷ش).
قائم مقام، میرزا ابوالقاسم
از ادیبان و سیاستمداران اوایل دورۀ قاجاریه و صدراعظم محمدشاه قاجار. پسر میرزا عیسی، قائم مقام (اَول) بود و مقارن مرگ پدر، در ۱۲۳۶ق عهده دار وزارت عباس میرزا (نایب السلطنه) شد و در ۱۲۳۸ق لقب «قائم مقام» گرفت. بعد از مدتی، از تبریز به تهران سفر کرد، اما فتحعلی شاه وی را به پیشکاری یکی از فرزندانش در همدان منصوب کرد. سفر قائم مقام، مقارن با شروع دورۀ دوم جنگ های ایران و روس و اعلام جهاد سیدمحمد مجاهد علیه روس ها بود. از این رو مخالفانش، او را به خاطر مخالفت با شروع جنگ، به دوستی با روسیه متهم کردند و به مشهد تبعید و اموالش غارت شد. اما با وخامت اوضاع تبریز، او را به آذربایجان برگرداندند. قائم مقام در ۱۲۴۶ق، شورش یزد را سرکوب کرد و به انتظام امور خراسان پرداخت و در جنگ هرات با عباس میرزا و محمد میرزا شرکت داشت. عباس میرزا هنگام مرگ فرزندش، محمد میرزا، را به قائم مقام سپرد. پس از مرگ فتحعلی شاه، محمدشاه قائم مقام را به صدارت برگزید. او در ۱۲۵۰ق با محمدشاه از تبریز عازم تهران شد و به سامان دهی اوضاع کشور پرداخت. قائم مقام با وجود ضعف قوای نظامی، کمبود بودجه خزانه دولتی، بی ثباتی و مداخلۀ روس و انگلیس در ایران، توانست شورش ها را سرکوب و عده ای از مدعیان سلطنت شاه را مجازات کند. اما سرانجام محمدشاه براثر بدگویی و کارشکنی مخالفان قائم مقام، او را عزل کرد و سپس به قتل رساند. پیکر او را در حرم حضرت عبدالعظیم در کنار مزار شیخ ابوالفتوح رازی به خاک سپردند. وی نثری زیبا و دلنشین داشت. آثار نوشتاری او به نام منشآت قائم مقام که به پیروی از سعدی نوشته شده به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۳۷ش).