قاعده القسر لایدوم

[ویکی فقه] قسر در مقابل طبع و مرادف با جبر است و حرکت قسری حرکت بر خلاف میل را گویند و حرکتی است که از خارج بر اجسام تحمیل می شود و بالاخره محرک اجسام گاه میل و طبع آنها است و گاه عامل خارجی است که شق دوم را حرکت قسری گویند. بنابراین حرکت قسری از جانب جسمی از خارج است. در جواب این سؤال که چرا اشیاء سقوط می کنند، ارسطو و پیروانش نظریه ای دارند بر این اساس که، در این حرکت، طبق تمایل ذاتی هر چیز، به بازگشت به قرارگاه طبیعی اش تبیین می شود. قرارگاه یا "مقر طبیعی" آتش بالا است، و مقر طبیعی خاک پایین است. اشیاء سنگین تر گرایش نیرومند تری به سمت پایین تر دارند.
فلاسفه پیشین دو نوع فعل و تاثیر را در جهان شناسایی کرده بودند یکی فعل ارادی که موجودات زنده و ذی شعور با اراده خودشان انجام می دهند و جهت حرکت و سایر ویژگی هایش تابع اراده فاعل است مانند افعال اختیاری انسان که بصورت های گوناگونی تحقق می یابد و دیگری فعل و تاثیری که از موجودات بی شعور و بی اراده سر می زند و همواره یک نواخت و بی اختلاف است. ایشان برای هر نوعی از موجودات جسمانی طبیعت خاصی قائل بودند که ذاتا اقتضاء ویژه ای دارد و از جمله هر یک از انواع عناصر چهارگانه خاک و آب و هوا و آتش را مقتضی مکان طبیعی و کیفیات طبیعی خاصی می دانستند به طوری که اگر مثلا بواسطه عامل خارجی در مکان دیگری قرار بگیرند در اثر میل طبیعی به سوی مکان اصلی خودشان حرکت می کنند و بدین ترتیب سقوط سنگ و ریزش باران و بالا رفتن شعله آتش را توجیه می کردند و طبیعت را بعنوان مبدا حرکت معرفی می نمودند.
فعل قسری در جهان
سپس با توجه به اینکه گاهی حرکات و آثاری در اشیاء بر خلاف مقتضای طبیعت شان پدید می آید مثلا در اثر وزش باد گرد و غبار بسوی آسمان بلند می شود قسم سومی از افعال را بنام فعل قسری اثبات کردند و آن را به طبیعت مقسور نسبت دادند و معتقد شدند که گرد و غبار که از جنس خاک است با حرکت قسری بسوی آسمان می رود و با حرکت طبیعی به زمین برمی گردد و در مورد چنین حرکاتی معتقد بودند که هیچگاه دوام نخواهد یافت یعنی همان قاعده "القسر لا یدوم" در اینجا محقق شده است. از سوی دیگر با توجه به اینکه ممکن است فاعل با اراده ای نیز در اثر تسلط فاعل قویتری مجبور شود که بر خلاف خواست خودش حرکت کند نوعی دیگر از فاعلیت را بنام فاعل جبری اثبات کردند که در مورد فاعل ارادی مانند فعل قسری نسبت به فاعل طبیعی است.
منشا حرکت قسری در اجسام
به عقیده حکماء این حرکت قسری که توسط جسمی از خارج بر جسم تحمیل می شود نیز ناشی از طبیعت خود جسم است ولی نه طبیعت اولی بلکه طبیعت ثانوی (یعنی طبیعت تحت تاثیر یک عامل خارجی)؛ یعنی همانطور که به هنگام حرکت سنگ از بالا به پایین، طبیعت خود اوست که او را به پایین می کشد، در وقتی که سنگ به بالا می رود باز طبیعت خود اوست که او را به بالا می کشد ولی در این حال، طبیعت در تحت تاثیری که ضربه بر او وارد کرده است کار دوم را انجام می دهد. پس چنین نیست که هنگامی که سنگ از پایین به بالا می رود طبیعت بی کار باشد و سنگ خود به خود حرکت کند، زیرا هیچ پدیده ای خود به خود نمی تواند حادث شود و خود به خود هم نمی تواند به وجود خود ادامه دهد؛ و نیز نمی توانیم بگوییم که عامل حرکت همان ضربه است، زیرا ضربه در یک "آن" حادث شد و از میان رفت، پس حتما باید حکم کنیم که در اثر ضربه یک حالت ثانوی در طبیعت پیدا شده و این خود طبیعت است که سنگ را رو به بالا می برد.
علت عدم دوام حرکت قسری
...