[ویکی فقه] اسقاط به معنی صرف نظر کردن و چشم پوشیدن از حق توسط صاحب حق است و بیشتر در مقابل انتقال حق به کار می رود.
حق در معنی عام خود عبارت است از «سلطه ای که برای شخص بر شخص دیگر یا مال یا شیئی، جعل و اعتبار می شود». به عبارت دیگر، حق توانایی خاصی است که برای کس یا کسانی نسبت به شخص یا چیزی اعتبار شده و به مقتضای این توانایی، صاحب حق می تواند در متعلق آن تصرف کند یا از آن بهره برگیرد. پس حق نوعی سلطنت و استیلا برای انسان بر چیزی دیگر است؛ خواه آن چیز که متعلق حق قرار می گیرد مال باشد یا انسان. در این معنی عام، حق شامل ملک هم می شود و به موجب این تعریف، حق و ملک یک حقیقت واحدند؛ با این تفاوت که حق مرتبۀ پایینتری از ملک است و به سخن دیگر، ملک یک مفهوم مشکک دارای مراتب است که اولین مرتبه پایین آن، حق است.بر اساس همین تعریف عام از حق در حقوق معاصر، حق به حق عینی و حق دینی تقسیم شده است.
حق به معنای خاص
حق به معنای خاص عبارت است از توانایی خاص برای انجام دادن عملی که گاهی به عین و گاهی به عقد و گاهی به شخص تعلّق می گیرد؛ مانند حق تحجیر ، حق خیار و حق قصاص .به موجب این تعریف هر چند موضوع حق در موارد مختلف یکی از سه چیز است، ولی متعلق حق در تمام موارد، عملی است که به یکی از آنها تعلق گرفته است و به این علت، با ملک فرق واضحی دارد؛ زیرا ملک احاطه و سلطه ای است که به خود عین یا منفعت تعلق می گیرد. برای نمونه، صاحب حق تحجیر حق دارد زمین تحجیر شده را احیا کند تا مالک شود یا صاحب خیار، حق دارد عقد خیاری را فسخ کند، در حالی که شخص مالک بر روی ملک سلطۀ کامل و مطلق دارد.
اقسام حق
در میان تقسیمات مختلفی که از حق شده است به نظر می رسد تقسیم مرحوم محقق نایینی از همه جامع تر است. به نظر این بزرگوار، تمام اقسام حق قابل اسقاط است و آنچه محل بحث است قابلیت نقل یا انتقال آن به غیر است. از دیدگاه ایشان اقسام حقوق به شرح زیر است:۱. حقوقی که فقط قابل اسقاط هستند، مثل حق قذف ؛۲. حقوق قابل اسقاط و نقل بلا عوض، مانند حق قسم ؛۳. حقوق قابل اسقاط و نقل اعم از تبرعی و معوض، مثل حق تحجیر؛۴. حقوق قابل اسقاط و انتقال قهری و در عین حال غیر قابل نقل ارادی، مانند حق خیار که به وارث منتقل می شود، ولی به عقیدۀ برخی فقها نقل آن به دیگری صحیح نیست. بعضی از حقوق مثل ابوت پدر ، ولایت حاکم و حق استمتاع زوج از زوجه که نه قابل اسقاطند و نه قابل نقل و انتقال ، با توجه به تعریفی که از حق به عمل آمد، حق محسوب نمی شوند و در زمره احکامند.
تعریف حکم
...
حق در معنی عام خود عبارت است از «سلطه ای که برای شخص بر شخص دیگر یا مال یا شیئی، جعل و اعتبار می شود». به عبارت دیگر، حق توانایی خاصی است که برای کس یا کسانی نسبت به شخص یا چیزی اعتبار شده و به مقتضای این توانایی، صاحب حق می تواند در متعلق آن تصرف کند یا از آن بهره برگیرد. پس حق نوعی سلطنت و استیلا برای انسان بر چیزی دیگر است؛ خواه آن چیز که متعلق حق قرار می گیرد مال باشد یا انسان. در این معنی عام، حق شامل ملک هم می شود و به موجب این تعریف، حق و ملک یک حقیقت واحدند؛ با این تفاوت که حق مرتبۀ پایینتری از ملک است و به سخن دیگر، ملک یک مفهوم مشکک دارای مراتب است که اولین مرتبه پایین آن، حق است.بر اساس همین تعریف عام از حق در حقوق معاصر، حق به حق عینی و حق دینی تقسیم شده است.
حق به معنای خاص
حق به معنای خاص عبارت است از توانایی خاص برای انجام دادن عملی که گاهی به عین و گاهی به عقد و گاهی به شخص تعلّق می گیرد؛ مانند حق تحجیر ، حق خیار و حق قصاص .به موجب این تعریف هر چند موضوع حق در موارد مختلف یکی از سه چیز است، ولی متعلق حق در تمام موارد، عملی است که به یکی از آنها تعلق گرفته است و به این علت، با ملک فرق واضحی دارد؛ زیرا ملک احاطه و سلطه ای است که به خود عین یا منفعت تعلق می گیرد. برای نمونه، صاحب حق تحجیر حق دارد زمین تحجیر شده را احیا کند تا مالک شود یا صاحب خیار، حق دارد عقد خیاری را فسخ کند، در حالی که شخص مالک بر روی ملک سلطۀ کامل و مطلق دارد.
اقسام حق
در میان تقسیمات مختلفی که از حق شده است به نظر می رسد تقسیم مرحوم محقق نایینی از همه جامع تر است. به نظر این بزرگوار، تمام اقسام حق قابل اسقاط است و آنچه محل بحث است قابلیت نقل یا انتقال آن به غیر است. از دیدگاه ایشان اقسام حقوق به شرح زیر است:۱. حقوقی که فقط قابل اسقاط هستند، مثل حق قذف ؛۲. حقوق قابل اسقاط و نقل بلا عوض، مانند حق قسم ؛۳. حقوق قابل اسقاط و نقل اعم از تبرعی و معوض، مثل حق تحجیر؛۴. حقوق قابل اسقاط و انتقال قهری و در عین حال غیر قابل نقل ارادی، مانند حق خیار که به وارث منتقل می شود، ولی به عقیدۀ برخی فقها نقل آن به دیگری صحیح نیست. بعضی از حقوق مثل ابوت پدر ، ولایت حاکم و حق استمتاع زوج از زوجه که نه قابل اسقاطند و نه قابل نقل و انتقال ، با توجه به تعریفی که از حق به عمل آمد، حق محسوب نمی شوند و در زمره احکامند.
تعریف حکم
...
wikifeqh: قاعده_اسقاط