فومن

فومَن یکی از شهرهای استان گیلان و مرکز شهرستان فومن است. [ ۵] این شهر در ناحیهٔ جلگه ای گیلان قرار دارد و در میان باغ ها و جنگل ها و کوهستان ها و شالیزارها محصور شده است. فومن را به خاطر مجسمه های زیادی که در آن وجود دارد با نامِ شهر مجسمه ها نیز می شناسند. از زیبایی های دیگر این شهر می توان به وجود درختان چنار بسیار زیاد در خیابان های آن اشاره کرد. فومن به علت داشتن جاذبه های تاریخی - گردشگری مانند ماسوله و قلعه رودخان و همچنین کلوچهٔ فومن معروف است.
فومن در فاصلهٔ ۲۷ کیلومتری رشت، [ ۶] ۳۵۶ کیلومتری تهران و در فاصلهٔ ۵ کیلومتری صومعه سرا ( نزدیک ترین شهر به آن ) قرار دارد. این شهر از گذشته در مسیر مسافرانی که قصد رفتن به خلخال، ماسوله یا قلعه رودخان را دارند قرار داشته است. شهر یادشده در حال حاضر دارای مساحتی معادل ۲۹ کیلومترمربع بوده و در ارتفاع ۳ - متر از سطح آب های دریای آزاد است. [ نیازمند منبع]
فومن یکی از شهرهای قدیمی گیلان است و تاریخ تأسیس آن دقیقاً مشخص نیست اما شواهد تاریخی نشان می دهد که این شهر در زمان امپراتوری ساسانی و حتی قبل از آن ( ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش ) مسکونی بوده است. [ ۷] از اواخر دوره ساسانی به بعد دو خاندان گیلانشاه و دودمان گاوباریان در فومن حکومت می کردند. [ ۸]
حاکم فومن در سده های هفتم تا نهم هجری خاندان اسحاق وند بود که یکی از حکومت های مقتدر محلی گیلان به شمار می رفت و مورد احترام سایر امیران محلی مناطق گیلان بیه پس مانند شفت، گسکر، تولم و حتی رشت نیز بود. [ ۹] از متشخص ترین و معروف ترین چهره های این خاندان به امیره دباج می توان اشاره داشت که به هنگام لشکرکشی مغولان به فرماندهی اولجایتو به سرزمین گیلان در اواسط ذیقعده سال ۷۰۶ه‍. ق ( اردیبهشت ۶۸۶ه‍. ش ) در برابر یورش ایشان به همراهی رکابزن تولمی و یارانش به سختی پایداری نمود ولی در نهایت مجبور به پرداخت باج و خراج ابریشم گردید. [ ۱۰]
فومن را در فارسی به صورت fuman و در زبان گیلکی به صورت فؤمن ( foman ) تلفظ می کنند. [ ۱۱] ریشه نام فومن به صورت دقیق مشخص نیست ولی درباره وجه تسمیه فومن توسط زبان شناسان و محققان چندین فرضیه مطرح شده است. در متون قدیم از فومن با نام هایی چون پومن و بومن نام برده اند و تا قرن هفتم هجری شهر مزبور را با این نام ها می شناختند که می توان آن ها را از جمله نام های قدیمی این شهر دانست و گویا درست ترین دلیل برای نام گذاری این شهر به نام فعلی هم همین موضوع است. این نام ها ظاهراً در اوایل دوره اسلامی به این شهر داده شده است. تقویم البلدان نوشته ابوالفدا و ذیل مجمع التواریخ نوشته حافظ ابرو از جمله منابعی هستند که نام واژۀ «پومن» را می شود در آن ها دید. به عنوان نمونه در کتاب تقویم البلدان به نقل از یکی از مسافران، مربوط به سال ۷۲۱ ه. ق آمده است: «. . . نـام یکی از شهرهای گیلان پومِن است که پومن نزدیک دریاست و مستقر ملوکشان باشد. » که با توجه بـه متون مزبور چنین به نظر می رسد که اعراب و مورخین دوره اسلامی فومن را معرب کرده و «پومن» نامیده اند. از دیگر نام های قدیمی یکی هم «بومن» است که در برخی از منابع قدیم، از جمله «تحفة الادب» بـه آن اشاره شده است. در این کتاب بومن به عنوان شهر عمده گیلان معرفی شده است که با توجه به این می توان این طور نتیجه گرفت که نام کهن و اصلی فومن، «بومن» بوده و فومن هم در اصل «پومن» بوده که حرف «پ» در دورهٔ اسلامی مبدل به «ف» شده و در واقع فومن عربی شده پومن است. به گواهی اسنادی که از قرن ششم هجری به بعد به جا مانده، دیگر نام بومن و پومن بر سر زبان ها نیست و همه جا از این منطقه به اسم فومن یاد شده است. اما فومن از نظر وجه تسمیه درست، از دو بخش «فو ( پو ) » و «من» تشکیل شده که پو در زبان اوستایی به معنای در آغاز نخست و پناه بخشیدن یا پناه بخش اندیشه آمده و «من» نیز در زبان ایرانی به معنی اندیشیدن، دریافتن و شناختن است. بنابراین فومن را می توان پناهگاه اندیشه یا اندیشمندان و جایی برای اندیشیدن صاحبان تفکر معنا کرد. این شاید بدین خاطر بوده که این منطقه در آغاز کانون و محل گردهمایی اهل تفکر و یا صاحبان اندیشه بوده و به همین سبب به فومن ( پومن ) معروف گشته است.