فهلویات

فَهْلَویات
(جمع فهلوی، معرب واژۀ پهلوی) اشعار هجایی قدیمیِ سروده شده به لهجه های محلی ایران مانند لُری، گیلکی، سمنانی و جز آن. در کهن ترین مآخذ به جای مانده از دورۀ اسلامی، این اشعار که قالب بیشتر آن ها دوبیتی و بحر اغلب آن ها هزج و مشاکل است، فهلوی یا فهلویات ثبت شده است. وزن و آهنگ فهلویات از عروض عرب گرفته نشده و پیش از اسلام در ایران رواج داشته است. برای مثال، سرود «آتش کرکوی» که از اشعار شش هجایی اواخر دورۀ ساسانی یا اوایل عهد اسلامی است، ماهیتی کاملاً ایرانی دارد. بعدها وزن هجایی فهلویات دگرگونی یافت و گونۀ جدید این اشعار جایگزین شعر بومی ایران شد. ویژگی مهم فهلویات به کاررفتن واژه های کهن فارسی و اصطلاحات زیبا و تعبیرات بومی در آن هاست. از نمونه هایی که شمس قیس رازی در المعجم آورده است درمی یابیم که دوبیتی ها و فهلویات شعرهایی قافیه دارند و قافیه در آن ها گاه به اعتبار آهنگ کلمه به وجود می آید. سرایندگان فهلویات اغلب ناشناس اند، اما از فهلوی سرایان شناختۀ ایرانی می توان محمد مغربی، بندار رازی، صفی الدین اردبیلی، محمد صفی مازندرانی و باباطاهر عریان را نام برد. حسین کوهی کرمانی نخستین کسی است که ترانه های ملی و بومی ایران را در دو اثر با نام های ترانه های ملی ـ فهلویات (۱۳۱۰ش) و هفتصد ترانه (۱۳۱۷ش) گرد آورده و به چاپ رسانده است.