فقها و مساله تجدد

[ویکی فقه] فقها و مسأله تجدد. مقاله ای که پیش روی دارید، ترجمه فصلی است از کتاب:الاسلام بنظرة عصریه (اسلام از دیدگاه نوین عصری) درج شده در فلسفات اسلامیه (دارالتعارف للمطبوعات، بیروت)، به نام فقها و مسأله تجدّد.هدف اصلی نویسنده در این مقاله، بیان قابلیتهای شریعت و فقه اسلام است برای برخورد و تسلط بر شرایط زمانی جدید و مقتضیات هر عصر و ارائه راه حلّ برای هر مسأله نو پیدایی که در برابر حقوق و فقه اسلام عرضه شود.در ضمن، پاره ای از نارسایی های موجود فقه را و کوتاهی هایی که از سوی برخی از عالمان و حوزه های علمیه در گسترش مرزهای فقه و در هم پیوستن آن با مرزهای حکومت، اقتصاد، قضا، سیاست و… شده است، بیان می کند.عقاید، عبادات و معاملات را سه رکن مهم دین می داند و ثابتها و دگرگون شونده های از این ارکان را بر می شمارد و به این نتیجه می رسد که:(از آن جا که احکام الهی بر اساس نیاز انسان و لطف خداوند به وجود آمده اند، آن احکامی که مربوط به نیازهای دگرگون شونده انسان هستند و در پیوستگی او با جامعه دخالت دارند، از این روی، با دگرگونی جامعه،دگرگون می شوند، همانند معاملات، متغیرند.)سپس یادآور می شود که موضع شارع نسبت به معاملات و عادات و عرف جاری بین مردم، در بسیاری از موارد، به قانون تبدیل شده و با قدرت تنفیذ می شود.وی، با توجه به جواز، بلکه لزوم تغییر و تجدید نظر در بخش معاملات فقه، مواردی را که می شود با فقهای پیشین اختلاف نظر داشت، از باب مثال بر می شمارد.در این مبحث است که استفاده آقای مغنیه از فهم اجتماعی نصوص، به عنوان قرینه ای درخور اعتماد، روشن می شود.
عالم بزرگ، شیخ محمد جواد مغنیه ، حدود نیم قرن از عمر خود را در راه استخراج، تبیین و تبلیغ معارف اسلام و تشیّع ، صرف کرد و در صحنه های گوناگون فکری فرهنگی و اجتماعی در بیروت ، قاهره ، نجف و قم ، به گونه همکاری با مراکز تحقیقی، مجلّه های اسلامی حضور داشته و به برکت این حضور و آشنایی با نیازهای نسل جوان و ادیان و مکتبهای فکری جدید و نیز توجه به رسالت اسلام در جامعه و تمدن امروز، توانسته به سهم خود، گامهای ارزشمندی بردارد که از آن جمله می توان به نوشته های بسیار ارزشمند وی، چون:التفسیر المبین، فی ظل نهج البلاغه، فقه الامام الصادق علیه السلام، الفقه علی مذاهب الاربعه و نیز دو مجموعه:عقلیات اسلامیه و فلسفات اسلامیه اشاره کرد.

[ویکی فقه] مقاله ای که پیش روی دارید، ترجمه فصلی است از کتاب:الاسلام بنظرة عصریه (اسلام از دیدگاه نوین عصری) درج شده در فلسفات اسلامیه (دارالتعارف للمطبوعات، بیروت)، به نام فقها و مسأله تجدّد.هدف اصلی نویسنده در این مقاله، بیان قابلیتهای شریعت و فقه اسلام است برای برخورد و تسلط بر شرایط زمانی جدید و مقتضیات هر عصر و ارائه راه حلّ برای هر مسأله نو پیدایی که در برابر حقوق و فقه اسلام عرضه شود.در ضمن، پاره ای از نارسایی های موجود فقه را و کوتاهی هایی که از سوی برخی از عالمان و حوزه های علمیه در گسترش مرزهای فقه و در هم پیوستن آن با مرزهای حکومت، اقتصاد، قضا، سیاست و… شده است، بیان می کند.عقاید، عبادات و معاملات را سه رکن مهم دین می داند و ثابتها و دگرگون شونده های از این ارکان را بر می شمارد و به این نتیجه می رسد که:(از آن جا که احکام الهی بر اساس نیاز انسان و لطف خداوند به وجود آمده اند، آن احکامی که مربوط به نیازهای دگرگون شونده انسان هستند و در پیوستگی او با جامعه دخالت دارند، از این روی، با دگرگونی جامعه،دگرگون می شوند، همانند معاملات، متغیرند.)سپس یادآور می شود که موضع شارع نسبت به معاملات و عادات و عرف جاری بین مردم، در بسیاری از موارد، به قانون تبدیل شده و با قدرت تنفیذ می شود.وی، با توجه به جواز، بلکه لزوم تغییر و تجدید نظر در بخش معاملات فقه، مواردی را که می شود با فقهای پیشین اختلاف نظر داشت، از باب مثال بر می شمارد.در این مبحث است که استفاده آقای مغنیه از فهم اجتماعی نصوص، به عنوان قرینه ای درخور اعتماد، روشن می شود.
عالم بزرگ، شیخ محمد جواد مغنیه ، حدود نیم قرن از عمر خود را در راه استخراج، تبیین و تبلیغ معارف اسلام و تشیّع ، صرف کرد و در صحنه های گوناگون فکری فرهنگی و اجتماعی در بیروت ، قاهره ، نجف و قم ، به گونه همکاری با مراکز تحقیقی، مجلّه های اسلامی حضور داشته و به برکت این حضور و آشنایی با نیازهای نسل جوان و ادیان و مکتبهای فکری جدید و نیز توجه به رسالت اسلام در جامعه و تمدن امروز، توانسته به سهم خود، گامهای ارزشمندی بردارد که از آن جمله می توان به نوشته های بسیار ارزشمند وی، چون:التفسیر المبین، فی ظل نهج البلاغه، فقه الامام الصادق علیه السلام، الفقه علی مذاهب الاربعه و نیز دو مجموعه:عقلیات اسلامیه و فلسفات اسلامیه اشاره کرد.
دیدگاه شهید صدر درباره شیخ مغنیه
شهید سید محمد باقر صدر از شیخ محمد جواد مغنیه، به عنوان (استاد بزرگ ما) یاد می کند ورأی ایشان را در باب عنصر فهم اجتماعی در بر داشت از نصوص (متفاهم بین العرف) که به عنوان یک قرینه در فهم روایات، نخستین بار از سوی شیخ محمد جواد مغنیه، ارائه شده، به عنوان طرح ابتکاری مهم در فهم نصوص فقهی می ستاید:(ایمان دارم قاعده ای که استاد محقق ما، مغنیه، برای این موضوع (فهم اجتماعی نصوص) وضع کرده، گره بزرگی را در فقه می گشاید.)سپس آن گره بزرگ را چنین توضیح می دهد:(از آن جا که بسیاری از روایات در جواب به سؤالات خاص سائل و راوی طرح شده و حیطه بسیار محدودی را ارائه می کنند، بدون استفاده از فهم اجتماعی، قابلیت استنتاج قوانین آن و تعمیم آن به موارد مشابه، از بین خواهد رفت.)
فهم اجتماعی نصوص از دیدگاه شهید صدر
در این باره، شهید صدر می نویسد:(اکنون، برای نخستین بار ملاحظه می کنیم که عنصر فهم اجتماعی نصوص، به صورتی مستقل مطرح می شود و هنگامی که برخی از بخشهای کتاب فقه الامام جعفر صادق علیه السلام را می خوانیم می بینیم استاد بزرگ ما، شیخ محمد جواد مغنیه در این تألیف خود، این موضوع را طرح کرده و با دست خویش، فقه جعفری را به شکل زیبایی از نظر شیوه و تعبیر و بیان در آورده است.… آری در این کتاب، بر عنصر جنبه اجتماعی (عرفی) از فهم دلیل و تفاوت آن با جنبه لفظی خالص دلیل، در موارد متعدد تأکید شده است.) شهید صدر برای توضیح اصل یاد شده، مقدماتی را در مورد حجت بودن ظهور نص و انواع ظهور، مطرح کرده و آن گاه، ضمن بیان مثالهایی از فهم اجتماعی نصوص، چنین نتیجه می گیرد:(اگر معنی مربوط به عبادت باشد، بایستی بر بنیاد لغوی و لفظی به تفسیر آن پرداخت؛ امّا اگر معنی مربوط به یک صحنه از زندگی اجتماعی از قبیل معاملات باشد، آن گاه نقش فهم اجتماعی نص مطرح می شود.)سپس می افزاید:(همین فهم عرفی، به منزله قرینه ای برای توسعه یا تضییق مدلول حدیث می باشد و این را در واقع، از توابع اصل حجیت ظهور دانسته اند؛ چرا که فردی که لغاتی را به کار برده و می داند از گفتار و تفسیر عرفی به عمل آمده و به فهم اجتماعی و عرفی در برداشت از آن، رجوع می شود و درعینِ حال،این شیوه را ردع نکند و در واقع آن را امضا کرده است.)
روش های اجتهادی شیخ مغنیه در برخی مباحث
...