فقه و عقل

[ویکی فقه] تاریخچه قانون ، ضرورت جعل و عمل به آن، به تاریخ تشکیل زندگی جمعی بشر برمی گردد و از روزی که انسان ، به زندگی اجتماعی گرایید و لو به گونه ای بسیار ساده و ابتدایی، ضرورت وجود قانونی که بتواند آن اجتماع ساده و غیر پیچیده را به نحو احسن اداره کند احساس شد.
آنگونه که از برخی آیات قرآن نیز استفاده می شود، تاریخ تشریع قانون در قالب «دین الهی» به همان زمانهای ابتدایی چون زمان نوح برمی گردد. قرآن در این باره می فرماید: «تشریع کرد (خداوند) برای شما از دین آنچه را به نوح توصیه کرده بود وآنچه را وحی کردیم بر تو و آنچه را به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه کردیم که دین را بپادارید و در آن اختلاف نکنید» امام کاظم فرمودند: «ان لله علی الناس حجتین، حجة ظاهرة وحجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل والانبیاء والائمة - علیهم السّلام - واما الباطنة فالعقول.»(خداوند بر مردم دو حجت دارد: حجت آشکار و حجت پنهان. حجت آشکار، رسولان و پیامبران و امامان - علیهم السّلام -هستند و حجت پنهان، عقول مردم است.)
دین و قانون (شریعت)
آنگونه که از آیات متعدد قرآن استفاده می شود دین به دو بخش عمده ایمان و عمل صالح تقسیم می گردد. از همین رو قرآن دهها بار واژه «امنوا» را درکنار «عملوالصالحات» ذکر فرموده و این دو را مکمل یکدیگر معرفی کرده است. شاید یکی از گویاترین آیات در قرآن کریم در مورد دین - که گاه از آن به «بر» تعبیر می شود -این آیه کریمه باشد:«لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق والمغرب و لکن البر من آمن بالله والیوم الآخر و الملائکة و الکتاب...» در این آیه شریفه ابتدا به عنصر ایمان به خداوند ، قیامت ، فرشتگان ، کتاب و پیامبران اشاره می گردد، سپس از پرداخت مالیات خاص - که نوعی ارتباط وثیق با اهل بیت -علیهم السلام - را به همراه دارد و نیز مالیات عام - یعنی زکات - و پرستش خداوند آن هم در نماز که تجلی ایمان عملی به خداوند است، صحبت می شود و در پایان متذکرمی گردد که وفای به عهد و نیز صبر و پایداری، از عناصر مهم و مؤثر در تحقق «بر»؛ به شمار می روند.توجه و دقت در سیر این آیه، مفهوم کلام رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم را روشن می سازد که فرمودند: «من عمل بهذه الآیت فقد استکمل الایمان» با این توضیح به نقش والای قانون که در فرهنگ قرآن ازآن به « شریعت » تعبیر شده است، می رسیم چرا که عمل صالح که رکن رکین دین به شمار می رود، بدون قانون و شریعت امکان ندارد.
علم فقه و دین
با توضیحی که ارائه شد به نقش اساسی علم فقه به عنوان علمی که متکفل بیان قانون و شریعت الهی است می رسیم و از همین روست که تفقه در دین مورد امر الهی قرار می گیرد، قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «فلو لا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فی الدین.... «چرا از هر گروهی طایفه ای کوچ نمی کنند تا با تلاش و کوشش، در دین فقیه و فهیم گردند....» و پایه دین، (اشاره است به حدیثی ار رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم که: «لکل شئ عماد وعماد هذا الدین الفقه»؛ «برای هر چیز پایه ای است و پایه این دین «فقه» است») محسوب می شود.
دین و عقل
...