فرنام

1. 1 - واژه ی " نیرَفتن" برآمده از پیشوند" نی" و فعل " رَفتن" است. ( "نیرآفتن = نی. رآفتن" )
1. 2 - واژه ی" اَهرَفتن" برآمده از پیشوند " اَه:ah" و فعل " رَفتن" است. ( " اَهرآفتن = اَه. رآفتن" )
نیاز به یادآوری است که بارتولومه " اَهرآفتن/اَهرآم - " را به چم " hinzuleiten ، hinleiten" ( آلمانی ) آورده و در اینجا پیشوند " اَه:ah" را برآمده از پیشوندِ ایرانیِ باستان " اَتی:ati " به چمِ "فرا، فراسوی، ورای، به سوی" دانسته است. او " اَتی/اَه" را برآمده از دگرگونیِ آوایی " ت" به " ه" می داند ، چنانکه پیشوند " پَتی:pati" نیز به ریختهایِ " پَد:pad" و " پَه:pah" درآمده است و از نمونه هایی همچون:
a ) " پَهریختن:pahrextan " که به ریختِ " پَرهیختن" در زبانِ پارسیِ نو درآمده ( چنین دریافته می شود که بارتولومه، " په" را در " پهریختن" همان پیشوند " پَد" می داند، پس با جایگشتِ آواییِ " ر"، این واژه از " پَهریختن" به ریختِ " پَرهیختن درآمده است ) ،
b ) " پَدَخشر:padakhšar" و " پَهَخشر:pahakhšar" ،
سخن می گوید. از اینرو وی برمی داوَد که ریختهای " pah، ah" ( پارسیِ میانه ی تورفانی ) از پیشوندهای " pati، ati " ( آریاییِ باستان ) با پیشوندهای " pad، ad" ( پارسیِ میانه تورفانی ) و پیشوندهای " paiti، aiti" ( زبانِ اوستاییِ جوان ) پیوند می یابند.
1. 3 - واژگان "فرزَفتن/فرزَم - ، فرزآفتن/فرزآم - ، فرزامینیتن، هَنزافتن، هَنجافتن و. . . " از ریشه یِ " گَم:gam" به چمِ " رفتن" هستند.
1. 4 - واژگانِ" نَفتن/نَم - ، نآفتن/نآم - ، فرنَفتن/فرنَم - ، فرنآفتن/فرنآم - و. . . " از ریشه یِ " نَم:nam" هستند.
بارتولومه می گوید که ریشه " نَم:nam" از نظر معنایی از دو ریشه ی دیگر" رَب:rab، گَم:gam" دور نیست؛چنانکه مولر نیز این ریشه را برابر با " رَفتن" آورده است. در اینجا وی بسیار هممعناییِ ریشه های " رَب، گَم، نَم" را برجسته می نماید.
1. 5 - واژه ی" پزامینیتن" ، از دیدِ بارتولومه، به چمِ " به هدف رساندن:ans Ziel bringen" است و وی " پزآفتن، پزآمینیتن" را برآمده از دگرریختی از پیشوند " پَد" و فعل "زافتن، زامینیتن" ( از "pat - žām " ) دانسته است. ( چنانکه در 1. 3 گفته شد، فعل " زآفتن" برآمده از ریشه ی " گَم:gam" است. )
این شیوه دگرریختِ آواییِ پیشوندِ " پَد" به دیسه یِ " پَ - " بمانند " پا" در واژگان " پازهر، پازند" است، ازآنجایی که بیدرنگ پس از این پیشوند آوای " ز" یا" ژ" نشسته است و آوای " د" کناررفته است.
2 - بررسیِ آواشناختیِ واژگانِ " نیرافتن/نیرام - ، اَهرافتن/اَهرام - ، فرزافتن/فرزام - ، پزافتن/پزام - و. . . " :
2. 1 - دیدگاهِ کارل زالمان :
" م" در زبانِ ایرانیِ باستان به " ف" پیش از " ت" در زبانِ پارسیِ میانه دگرگون پذیر است؛چنانکه در واژگانی همچون
" سومب:sumb" به " سوفت:suft" ،
" نی. هومب :ni. humb " به " نی. هوفت:nihuft"
دیده می شود؛ از اینرو، بنابر دیدگاهِ زالمان، اینچنین "فرزام" به " فرزافتن"، " فرجام، هنجام" به " فرجافتن، هنجافتن"، " فرنام" به " فرنافتن" و. . . دگرگون پذیر است.
2. 2 - دیدگاهِ کریستین بارتولومه:
بارتولومه دیدگاهِ زالمان را در این باره نابسنده می داند؛ او این دست واژگان را برآمده از دگرگونیِ آوایی " م/پ " می داند. او در همان آغاز واژگانِ" نیرافتن، اَهرافتن" را به ریختِ " نیراپتن، اَهراپتن" می آورد و سخن از
رامَد - راپت:rāpt ( به جایِ رافت ) . . . از ریشه یِ " رَب:rab" ،
گامَد - گاپت:gāpt ( به جایِ گافت ) . . . از ریشه یِ " گَم:gam" ،
نامَد - ناپت:nāpt ( به جایِ نافت ) . . . از ریشه یِ " نَم:nam"،
می گوید. سرانجام وی چنین برمی داوَد که دگرگونیِ آواییِ " فت:ft" و " م:m" از این واژگان به واژگانی که دیگر نَه از نظر معنا بلکه از نظر آوایی همانند با آنها هستند، گسترانیده شده است. سپس او در این راستا نمونه هایی می آورد همچون " خوَمَر:khvamar" به چمِ " خواب" در زبانِ پارسی میانه ی تورفانی و واژه یِ " خوَپت: xᵛapt" ( یا همان خوَفت:xᵛaft ) .
پَسگشتها:
1 - رویبرگهای 63 - 64 و رویبرگ 183 از بخش " Exkurs" از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه )
2 - رویبرگِ 266 از بخش سوم - پارسی میانه ( کارل زالمان )

" فرَنافتن" سببیِ ( Kausativ ) کارواژه یِ " فرَنَفتَن:franaftan" با بُن کنونیِ " فرَنَم:franam" بوده است.
ما این ریخت از سببی سازی را در واژگانِ زیر نیز داریم:
گذَردن یا گُذَشتن با بُن کنونیِ " گُذَر" / گذاردن با بُن کنونیِ " گذار"
نِشستن / نِشاستن ( که واژه یِ نشاسته از این ریختِ سببی می آید. )
کَفتَن /کافتن
و . . . .
این ریخت از سببی سازی که "بالانده" نامیده می شود، یادگارِ زبانِ اوستایی است که در برخی از کارواژه هایِ زبانِ پارسیِ میانه نیز دیده می شود. نیاز به یادآوری است که این شیوه یِ سببیِ سازی در زبانِ سانسکریت و زبانِ آلمانی به فراوانی دیده می شود ولی در زبانِ اوستایی و بویژه پارسیِ میانه این شیوه بسیار روالمند ( =باقاعده ) بوده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
"فرَنفتَن" به چمِ " رفتن، پیش رفتن، رهسپار شدن، روانه شدن" بوده است.
" فرَنافتن" به چمِ
1 - بردن، پیش بردن، به پیش بردن، هدایت کردن، راهبری کردن، رساندن
2 - ابراز کردن، ادعا و اعلام کردن، رواج دادن، گستراندن، اشاعه دادن، فرارسانی کردن
( گزینه 2 در بالا بویژه برایِ "باور یا ایمان" بکار می رفته است؛ برای نمونه: باور یا ایمانی را رواج دادن وگستراندن )
همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " فرَنامیشن" به چمِ " بردن، ابراز، ادعا، ترویج، گسترانش" بوده است.
( ما اگر بخواهیم کارواژه یِ " فرَنافتن" را به زبانِ پارسیِ کُنونی برگردانیم، کارواژه یِ " فَرنافتن یا فرنامیدن" را خواهیم داشت و اگر بخواهیم نامواژه یِ " فرَنامیشن" را به زبانِ پارسیِ کُنونی برگردانیم، کارواژه یِ " فرنامِش" را خواهیم داشت؛چراکه پسوندِ " - یشن" همان پسوندِ " - ِش" در زبانِ پارسیِ کُنونی است. )
در کارواژه هایِ " فرَنافتن" و " فرَنَفتن" به خوبی می دانیم که " فرَ:fra" پیشوند است که این پیشوند در زبانِ پارسیِ کُنونی به ریختِ " فَر:far" در آمده است ( برای نمونه در " فَرآوردن" ) . " فرَ" عملگری برایِ نشان دادنِ " پیش، به پیش/به جلو" بوده است که برابر با " فرَ/فرا" در زبانِ اوستایی، "فِر:ver" در زبان آلمانی، " پرَ:pra" در زبانِ سانسکریت و " pro" در زبانِ لاتین است. چنانکه از وانگاره ( =تصویرِ ) زیر نیز پیداست، نویسنده خواهانِ این بوده است که از واژگان با پیشوندِ " pro" در ترگویه یِ واژه یِ " فرَنافتن" بهره ببرد.
اکنون اگر ما پیشوندِ " فرَ" را از کارواژه هایِ " فرَنافتن" و " فرَنَفتن" برداریم، آنچه می ماند " نافتَن:nāftan" و " نَفتن:naftan" است.
از سویِ دیگر بنابر فرهنگنامه دهخدا ما می دانیم که کارواژه یِ " پنافتن/پنامیدن" به چمِ "منع کردن، بازداشتن، مسدود کردن" بوده است. اکنون اگر ما " نافتن/فرنافتن" را با " پنافتن" از نظر معنایی همسنجی کنیم، درمی یابیم که " پ" در اینجا پیشوندِ " مخالف، در برابرِ " می باشد.
شاید بپرسید که کجا ما در زبانِ پارسی " پ" را در نقشِ " مخالف، دربرابر" داریم؟
تنها بسنده می کند که به واژگانِ " آلودَن /پالودن" بنگرید تا دریابید " پ" در اینجا نقش " مخالف، دربرابر" را دارد.
( من در اینجا به ریشه پیشوندِ " پ" نمی پردازم. )
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پسگشت:
1 - رویبرگهایِ 32، 107، 116، 121 ، 156، 157 از نبیگِ " فرهنگنامه کوچک پهلوی"
2 - ستونِ 851 از " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" نوشته " کریستین بارتولومه"