غیاث الدّین جَمشید کاشانی (ح۷۹۰ ـ۸۳۲ق)
منجم، محاسب، فن شناس، مخترع اسباب دقیق رصد و از برجسته ترین ریاضی دانان دورۀ اسلامی. پدرش مسعود بن محمود در کاشان به طبابت اشتغال داشت. غیاث الدین از ۸۰۸ق فعالیت های علمی خود را ابتدا در کاشان با رصد و فعالیت های نجومی آغاز کرد. در حدود ۸۲۴ق به دعوت الغ بیگ رهسپار سمرقند شد و در شمار بزرگ ترین منجمانی درآمد که در خدمت الغ بیگ به پژوهش های نجومی و کار در رصدخانۀ معتبر سمرقند مشغول بودند. شواهد نشانگر آن است که غیاث الدین و معین الدین کاشی از سوی الغ بیگ مأمور بنیادنهادن رصدخانۀ مراغه شده بودند. غیاث الدین خود مدیر این رصدخانه شد. غیاث الدین از مبتکران اولیۀ کسرهای اعشاری است که چندی بعد اروپاییان، ظاهراً به طور مستقل، آن را ابداع کردند. او در رسالۀ محیطیه، اندازۀ عدد پی (π) یعنی نسبت محیط دایره به قطر را با دقتی کم نظیر حساب کرد. همچنین، جیب (سینوس) زاویۀ یک درجه را در رسالۀ وَتَر و جیب در شمار سِتّینی (شصتگانی) یافت که هر هفده رقم اعشاری آن با مقدار واقعی سینوس مطابقت دارد. قاضی زادۀ رومی کارهای محاسباتی غیاث الدین را تنقیح کرده و آن را در رساله فی استخراج جیب الدرجه الواحده علی التحقیق الحقیق استخراجه افضل المهندسین غیاث الدین جمشید القاسانی گرد آورده است. کاشانی «زیج ایلخانی» را که حاصل رصدها و محاسبات خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه بود، اصلاح و تکمیل، و همۀ جدول های آن را از نو با دقیق ترین محاسبه ها استخراج کرد و «زیج خاقانی» را پدید آورد. غیاث الدین اسبابی برای شناسایی تقویم ها و عرض های ستارگان اختراع کرد که به طبق المناطق معروف است. مفتاح الحساب از مهم ترین آثار اوست که آن را به زبان عربی نگاشته است. از دیگر آثار اوست: رسالۀ سُلَّم السَماء، در استخراج ابعاد زمین و ستارگان؛ تلخیص المفتاح فی علم الحساب، که خلاصه ای از مفتاح الحساب است.
منجم، محاسب، فن شناس، مخترع اسباب دقیق رصد و از برجسته ترین ریاضی دانان دورۀ اسلامی. پدرش مسعود بن محمود در کاشان به طبابت اشتغال داشت. غیاث الدین از ۸۰۸ق فعالیت های علمی خود را ابتدا در کاشان با رصد و فعالیت های نجومی آغاز کرد. در حدود ۸۲۴ق به دعوت الغ بیگ رهسپار سمرقند شد و در شمار بزرگ ترین منجمانی درآمد که در خدمت الغ بیگ به پژوهش های نجومی و کار در رصدخانۀ معتبر سمرقند مشغول بودند. شواهد نشانگر آن است که غیاث الدین و معین الدین کاشی از سوی الغ بیگ مأمور بنیادنهادن رصدخانۀ مراغه شده بودند. غیاث الدین خود مدیر این رصدخانه شد. غیاث الدین از مبتکران اولیۀ کسرهای اعشاری است که چندی بعد اروپاییان، ظاهراً به طور مستقل، آن را ابداع کردند. او در رسالۀ محیطیه، اندازۀ عدد پی (π) یعنی نسبت محیط دایره به قطر را با دقتی کم نظیر حساب کرد. همچنین، جیب (سینوس) زاویۀ یک درجه را در رسالۀ وَتَر و جیب در شمار سِتّینی (شصتگانی) یافت که هر هفده رقم اعشاری آن با مقدار واقعی سینوس مطابقت دارد. قاضی زادۀ رومی کارهای محاسباتی غیاث الدین را تنقیح کرده و آن را در رساله فی استخراج جیب الدرجه الواحده علی التحقیق الحقیق استخراجه افضل المهندسین غیاث الدین جمشید القاسانی گرد آورده است. کاشانی «زیج ایلخانی» را که حاصل رصدها و محاسبات خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه بود، اصلاح و تکمیل، و همۀ جدول های آن را از نو با دقیق ترین محاسبه ها استخراج کرد و «زیج خاقانی» را پدید آورد. غیاث الدین اسبابی برای شناسایی تقویم ها و عرض های ستارگان اختراع کرد که به طبق المناطق معروف است. مفتاح الحساب از مهم ترین آثار اوست که آن را به زبان عربی نگاشته است. از دیگر آثار اوست: رسالۀ سُلَّم السَماء، در استخراج ابعاد زمین و ستارگان؛ تلخیص المفتاح فی علم الحساب، که خلاصه ای از مفتاح الحساب است.
wikijoo: غیاث_الدین_جمشید_کاشانی_(ح۷۹۰_ـ۸۳۲ق)
