[ویکی فقه] خشم و غضب نیرویی است که برای دفاع از خود و پاسداری از
حق در نهاد انسان گذارده شده است، اما اگر از محور اصلی خویش خارج گردد تبدیل به یکی از رذائل بزرگ می شود و رذائل مهم دیگری را نیز با خود به همراه می آورد.
کلمه "غضب" به معنای خشم گرفتن، و خلاف خشنودی، به کار رفته است.غضب عبارت است از: حالت نفسانیّه ی که باعث حرکت روح حیوانی و از داخل به جانب خارج از برای غلبه و انتقام می شود و هرگاه شدت نمود باعث حرکت شدیدی می شود که از آن حرکت، حرارتی مفرط حاصل، و از آن حرارت دود تیره ای بر می خیزد و دماغ و رگ ها را چنان پر می سازد که نور
عقل را می پوشاند، و اثر
قوه عاقله را ضعیف می کند.و به این جهت است که در صاحب غضب،
موعظه و نصیحت اثر چندانی نمی بخشد. بلکه
پند و موعظه، درشتی و شدّت را زیاد می کند. و حرکت قوّه غضبیه به این جهت امری است که هنوز واقع نشده است بلکه محتمل الوقوع است. و به جوش آمدن شعله غضب، به جهت دفع آن است، یا به سبب امری است که واقع شده، و حرکت آن به جهت انتقام است.پس اگر انتقام ممکن باشد و
قدرت بر آن داشته باشد، چون غضب به حرکت آمد خون از باطن به ظاهر میل می کند و رنگ آدمی سرخ می شود. و اگر انتقام ممکن نباشد و از آن مایوس باشد خون میل به باطن می کند و به آن جهت رنگ آدمی زرد می شود. و اگر غضب بر کسی باشد که نداند خواهد توانست انتقام از او بکشد یا نه، گاهی خون میل به باطن و گاهی میل به ظاهر می کند، و به این جهت رنگ آدمی گاهی سرخ و گاهی زرد می شود.
غضب در قرآن
کلمه غضب در
آیات بسیاری به کار رفته است که در بیشتر موارد، مراد غضب و خشم الهی است که شامل
کافران و
منافقان می شود. همچنین در برخی آیات،
قرآن کریم مومنان را به کنترل خشم سفارش کرده و از ویژگی های بارز آنان،
عفو و بخشش در هنگام غضب، و
صبر و تحمل در برابر حکم و قضای خداوند نام برده است. چنانکه می فرماید: «و همان کسانی که از
گناهان بزرگ و از کارهای زشت دوری می کنند و هنگامی که (به مردم) خشم می گیرند، راه چشم پوشی و گذشت را برمی گزینند.»به عبارتی
آیه در صدد بیان این مطلب است که این گروه نه تنها در موقع غضب،
اختیار خود را از دست نداده و دست به اعمال زشت نمی زنند، بلکه با عفو و بخشش، قلب خود را از کینه ها می شویند و این صفتی است که تنها در سایه
ایمان و
توکل بر خدا پیدا می شود. «آن کسانی که در توان گری و تنگدستی
انفاق می کنند و خشم خویش فرو می خورند و از خطای مردم در می گذرند خدا نیکوکاران را دوست دارد.» هم چنانکه مشخص است فرو بردن خشم در این آیه از صفات نیکوکاران و پرهیزکاران شمرده شده است.
غضب در روایات
هر انسانی طبیعتا در مقابل پیشامدهای ناگوار، ناراحت و عصبانی می شود، اما اگر خشم به طور متعادل به کار گرفته نشود، موجب خواری و هلاکت و بسیاری از شرور دیگر می گردد. به طوری که شخص در زمان عصبانیت قدرت
تفکر نداشته، و ممکن است دست به اموری بزند که شایسته نیست و حتی موجب
قتل شخصی دیگر گردد. و در اخبار و آثار،
مذمت شدید در خصوص غضب وارد شده است.
حضرت رسول (صلّی اللّه علیه و آله و سلم) فرمودند که: «غضب ایمان را فاسد می گرداند چنانکه سرکه عسل را فاسد می کند.» و از
حضرت امام محمدباقر (علیه السّلام) مروی است که: «این غضب آتش پاره ای است از شیطان، که در باطن
فرزند آدم است. و چون کسی از شما غضبناک گردید چشم های او سرخ می گردد و باد به رگ های او می افتد و
شیطان داخل او می شود.» از جمله سخن امام محمد باقر (علیه السّلام) که فرمودند: «هر که خشم خود را از مردم باز گیرد، خدای تبارک و تعالی خشم خود را از او باز می گیرد.» و از
حضرت امام جعفرصادق (علیه السّلام) مروی است که: «غضب، کلید هر بدی و شرّی است.» و باز از آن حضرت مروی است که: «غضب، دل
مرد دانا را هلاک می کند.» و نیز آن حضرت فرموده است که: «کسی که قوه غضبیّه خود را مالک نباشد عقل خود را نیز مالک نیست.» همچنین در حدیثی از
امام صادق (علیه السّلام) آمده است: «هر که غضب خود را نگه دارد، خداوند عیب او را بپوشاند.» و مخفی نماند که: علاوه بر اینکه خود غضب از مهلکات عظیمه و از صفات خبیثه است، لوازم و آثاری چند نیز بر آن مترتّب می شود که همه آنها مهلک و
قبیح است، مانند:
فحش و
دشنام و اظهار بدی مسلمین و
شماتت ایشان و سرّ ایشان را فاش کردن و پرده ایشان را دریدن و
سخریه و
استهزاء به ایشان کردن و غیر این ها از اموری که از عقلا صادر نمی گردد.در روایتی دیگر،
حضرت علی (علیه السّلام) فرموده اند: «سخت ترین دشمن انسان غضب و
هوای نفس او است، هر کس بتواند این دو را رها کند، درجه او بلند می شود و به آخرین مرحله
کمال می رسد.»
اقسام غضب
...
[ویکی اهل البیت] محقق کبیر، احمد بن محمد، معروف به ابن مسکویه در کتاب طهارة الاعراق که از کتب نفیس کم نظیر است در نیکویی ترتیب و حسن بیان، چیزی می فرماید که حاصل ترجمه اش قریب به این مضمون است:
غضب در حقیقت عبارت از حرکتی است نفسانی که به واسطه آن جوشش در خون قلب حادث شود برای شهوت انتقام پس وقتی که این حرکت سخت شود آتش غضب را فروزان کند و برافروخته نماید و متمکن کند جوشش خون قلب را در آن، و پر کند شریانها و دماغ را از یک دود تاریک مضطربی که به واسطه آن حال عقل بدو ناچیز شود و کار او ضعیف شود.
و مثل انسان در این هنگام، چنانچه حکما گویند، مثل غاری شود که در او آتش افروزند و پر گردد از شعله و محبوس و مختنق گردد در آن دود و اشتعال آتش، و بپا خیزد نفیر آن و بلند شود نایره و صدای آن از شدت اشتعال، پس سخت شود علاج آن و مشکل گردد خاموش نمودن آن و چنان شود که هر چه بر وی افکنند که او را فرو نشاند، خود را نیز جزء آن شود و بر ماده آن افزاید و سبب ازدیاد شود.
پس از این سبب است که انسان در این حال کور شود از رشد و هدایت و کر گردد از موعظه و پند بلکه موعظه در این حال سبب ازدیاد در غضب شود و مایه شعله و نایره آن گردد و از برای این شخص راه چاره ای در این حال نیست.
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْغَضَبُ یُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ؛
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: غضب ایمان را فاسد کند چنان که سرکه عسل را. (اصول کافی، ج:3 ص:412 روایة:1)
یکی از محققان گوید: غضب، زبانه آتشی است که از آتش فروزان خدا برگرفته شده و جز از دلها سر بر نزند، در درون دل خموده است و چون آتش زیر خاکستر آرمیده و سر بزرگی نهان دل، هر سرفراز لجباز آن را بدر آورد چنانچه آهن آتش خموش را از دل سنگ، بر آن ها که به دیده حق بین بنگرید هویدا است که رگی از شیطان لعین در انسان می درزد و در هر که زبانه خشم سرزد خویشی شیطان از او سر برزد که گفت: مرا از آتش آفریدی و او را از گِل، شیوه گِل آرامش و وقار است و شیوه آتش برافروختن و شرار و جنبش و پریشانی و کباب کردن دلهای نزار که خدا فرماید: «تافته کند هر چه در دل آنها است با پوستشان» و از نتایج خشم است کینه و حسد که بدان ها هلاک شده اند مردم بد و تباه شده اند هر دیو و دد.
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام الْغَضَبُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ؛ امام صادق علیه السلام فرمود: غضب کلید هر شری است. (اصول کافی، ج:3، ص:412، روایة: 3)
[ویکی الکتاب] معنی
غَضِبَ: خشم گرفت
معنی
مَغضُوبِ: مورد غضب و خشم واقع شده
معنی
حَمِیَّةَ: حمیّت (نیروی غضب وقتی فوران کند و شدت یابد)
معنی
غَضْبَانَ: خشمگینی که خشمش به راحتی فروکش نکند (صفت مشبهه از ماده غضب است )
معنی
حُلُمَ: حِلمها (کنایه از رسیدن به بلوغ ،جمع حِلم به معنی حوصله که ضبط نفس و کنترل طبع است از اینکه دچار هیجان غضب شود )
معنی
حَادَّ:
دشمنی کرد(از ریشه محادة به معنی تجاوز با مخالفت٬منع کردن و خودداری نمودن وشدت غضب است به حدی که عقل و
تدبیر آدمی را از بین ببرد )
معنی
یُحَادُّونَ: مخالفت می کنند(از ریشه محادة به معنی تجاوز با مخالفت٬منع کردن و خودداری نمودن وشدت غضب است به حدی که عقل و تدبیر آدمی را از بین ببرد )
معنی
لَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ: نه از آنان می خواهند که عذر خواهی کنند (عتب به معنای غضب و حزن است ، وقتی گفته میشود : فلانی بر فلانی عتب کرد معنایش این است که غم او را خورد ، و اگر برگردد و دلجوئیش کند میگویند عاتبه ، و اسم این ماده عتبی است ، یعنی برگشتن معتوب علیه به چیزی که مای...
معنی
یُحَادِدِ: دشمنی کند - مخالفت کند(از ریشه محادة به معنی تجاوز با مخالفت٬منع کردن و خودداری نمودن وشدت غضب است به حدی که عقل و تدبیر آدمی را از بین ببرد . جزمش به دلیل شرط واقع شدن برای جمله بعدی است و حرکت گرفتن دال به دلیل تقارنش با حرف ساکن بعدی یا تشدید دار...
معنی
یَسْتَعْتِبُواْ: که عذر خواهی کنند (عتب به معنای غضب و حزن است ، وقتی گفته میشود : فلانی بر فلانی عتب کرد معنایش این است که غم او را خورد ، و اگر برگردد و دلجوئیش کند میگویند عاتبه ، و اسم این ماده عتبی است ، یعنی برگشتن معتوب علیه به چیزی که مایه رضایت عاتب باشد ، و...
ریشه کلمه:
غضب (۲۴ بار)
