غشای سلولی

غشای پلاسمایی ( به انگلیسی: Plasma membrane ) یا غشای سلولی یا غشای یاخته ای ( به انگلیسی: Cell membrane ) ( از نظر تاریخی به عنوان پلاسمالما نامیده می شود. ) دیوار دور سلول، و مرز بین درون سلول و بیرون سلول است که از دو لایه فسفولیپیدی که اسیدچرب های آن رو به روی هم و گلیسرول های دور از هم است تشکیل شده است. در واقع غشای یاخته دیواره ای است که محافظت از یاخته را برعهده دارد و ورود و خروج مواد به یاخته را کنترل می کند. سیتوپلاسم درون غشای یاخته جای دارد. در غشای یاخته پروتئین هایی به صورت سطحی ( مرتبط با یک لایه فسفولیپید ) یا سراسری از دو نوعِ ترابر و غیر ترابر ( مرتبط با هر دو لایه فسفولیپیدی ) وجود دارد. بخش اصلی و بیشترین مولکول غشا فسفولیپیدها هستند. همچنین در یاخته های جانوری کلسترول نیز وجود دارد. رفت وآمد مواد به داخل و خارج یاخته به پنج طریق از مجراهای غشای یاخته انجام می شود: انتشار ساده، انتشار تسهیل شده، انتقال فعال، آندوسیتوز و اگزوسیتوز. از بین رفتن این غشای آسیب پذیری یاخته را سبب می شود. غشای یاخته جانوری شامل دو لایه فسفولیپیدی ( فسفو لیپیدها یک سر و دم دارند دم آن آب گریز و سر آن آن آب دوست است ) همراه با کلسترول و پروتئین های درون پوسته ای یا سطح پوسته ای می باشد. لازم است ذکر شود که یاخته های گیاهی کلسترول ندارند. [ ۱]
به بیانی دیگر بخش اعظم اندامک های یاخته بوسیله پوسته هایی مفروش شده اند که به طور عمده از لیپیدها و پروتئین ها و کربوهیدرات تشکیل شده اند. این پوسته ها شامل غشای یاخته، غشای هسته، غشای شبکهٔ آندوپلاسمی و غشای میتوکندری ها، لیزوزوم ها و دستگاه گلژی هستند. لیپیدهای پوسته ها سدی ایجاد می کنند که از حرکت آزاد آب موجود در بافت مانه برون یاخته ای و مواد محلول در آب از یک بخش یاخته به یک بخش دیگر جلوگیری می کنند زیرا آب در چربی محلول نیست. اما باید دانست که ملکول های پروتئینی در پوسته، غالباً در سراسر عرض پوسته نفوذ کرده و به این ترتیب مسیرهای اختصاصی، که غالباً مجراها یا Pores نامیده می شوند برای عبور مواد ویژه از پوسته پدید می آورند. همچنین بسیاری از دیگر پروتئین های پوسته آنزیم ها هستند که شمار فراوانی از واکنش های شیمیایی مختلف را کاتالیز می کنند
غشای یاخته که به طور کامل یاخته را احاطه می کند، یک ساختار خم پذیر ارتجاعی نازک به ضخامت ۷٫۵ تا ۱۰ نانومتر است. پوسته تقریباً از پروتئین ها و لیپیدها تشکیل شده است و ترکیب تقریبی عبارت است از: پروتئین ها ۵۵ درصد، فسفولیپیدها ۲۵ درصد، کلسترول ۱۳ درصد و دیگر لیپیدها ۴ درصد و کربوهیدرات ها ۳ درصد. سد لیپیدی غشای یاخته از نفوذ آب جلوگیری می کند: ساختار بنیادی غشای یاخته یک لایه چربی دو طبقه است که یک برگهٔ نازک از لیپیدها فقط به ضخامت دو مولکول بوده و در سراسر سطح یاخته یکپارچه است. جای جای این برگهٔ نازک لیپیدی، مولکول های پروتئینی درشت از نوع کروی شکل قرار دارند. ساختار بنیادی لایهٔ دوطبقه چربی از مولکول های فسفولیپید تشکیل شده است. یک انتهای هر مولکول فسفولیپید در آب محلول بوده یعنی آب دوست است. انتهای دیگر فقط در چربی ها محلول بوده یعنی آب گریز است. انتهای فسفاتی فسفولیپید آب دوست و اسید چرب آن آب گریز است. چون بخش های آب گریز فسفولیپیدها به کمک آب دفع می شوند اما به سوی یکدیگر جذب می شوند ازاین رو، دارای یک تمایل طبیعی هستند و آن ها در پهلوی همدیگر در مرکز پوسته قرار دارند. بخش های فسفاتی آب دوست دو سطح پوسته را که در تماس با پیرامون است می پوشانند. لایهٔ دوطبقهٔ چربی در وسط پوسته به مواد طبیعی محلول در آب مانند یون ها، گلوکز و اوره نفوذناپذیر است برعکس، مواد محلول در چربی از جمله اکسیژن، دی اکسید کربن و الکل می توانند به آسانی در این بخش از پوسته نفوذ کنند. یک صفت ویژهٔ لایهٔ دوطبقه چربی این است که یک مایع است نه یک جامد. ازاین رو، بخش هایی از پوسته می توانند عملاً در سطح پوسته از یک نقطه به یک نقطه دیگر جریان پیدا کنند. پروتئین ها و دیگر مواد محلول در غشای دوطبقه لیپیدی یا شناور در آن تمایل دارند که به همهٔ غشای یاخته انتشار یابند. مولکول های کلسترول در پوسته نیز ماهیت چربی دارند زیرا هستهٔ استروئیدی آن ها بسیار محلول در چربی است. این مولکول ها از یک نظر در لایهٔ دوطبقهٔ پوسته حل شده اند. این مولکول ها به طور عمده به تعیین اندازهٔ نفوذپذیری لایه لایهٔ دو طبقه به اجزای محلول در آب و مایعات بدن کمک می کنند. کلسترول همچنین بخش زیادی از توان جابجایی پوسته را کنترل می کند.