عیدی سازی

عِیْدی سازی
هنر عامیانۀ حکاکی انواع نقوش بر روی چوب، و چاپ آن ها بر کاغذ. این شیوه از دورۀ زندیه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار رواج داشت. با رواج صنعت چاپ، و رواج باسمه های فرنگی در ایران، این شیوۀ چاپ دستی در پایان سلطنت ناصرالدین شاه منسوخ شد. نمونه های مُهر عیدی سازی از چوب درخت گلابی ساخته می شدند، و سپس این قالب ها را مدتی در روغن بزرک یا زیتون نگاه می داشتند، تا نرم و به آسانی حکاکی شود. طرح های متنوعی از مضامین دینی، تاریخی، رزمی، و بزمی بر روی این مُهرها حک می شد. برای هر نقش یا تصویر، مهر جداگانه ای وجود داشت، ولی چاپنقشگر بنابر سلیقۀ خود چند نقش یا تصویر را با هم تلفیق می کرد. مشاهدۀ این نقوش، توالی اعمال قهرمانان از ابتدا تا انتها را در ذهن ایجاد می کرد. مُهر ساخته شده و آماده را بر بالشتکی فشار می دادند که به رنگی سیاه (مرکب دوده) کتیرا و نبات آغشته شده بود، بعد آن را با فشار روی کاغذ می نهادند و نقش بر روی کاغذ نمایان می شد. این نوع چاپ دستی به این سبب عیدی سازی نام گذاری شده است که در مکتب خانه ها، ملاهای مکتب، این طرح ها را برای عیدی به شاگردان مکتب خانه می دادند. هر شاگرد معمولاً به ازای هر سال تحصیل، در عید نوروز یک اثر عیدی سازی هدیه می گرفت. گاهی برای آن که اثر عیدی سازی، ارزش بیشتری پیدا کند، سطح داخل شکل ها را با آبرنگ یا جوهرهای رنگی پر می کردند.