عول

[ویکی فقه] عَول، افزونی سهام وارثان از ترکه و مقابل تعصیب است.
عول در لغت به معنای زیاده و نقصان؛ هر دو آمده است. اگر به مال اضافه شود به معنای نقصان خواهد بود؛ زیرا مال نسبت به سهام نقصان دارد؛ اما اگر به سهام اضافه شود در معنای زیاده به کار می رود؛ چون سهام افزون بر ترکه اند. عول در اصطلاح عبارت است از افزونی سهام وارثان از ترکه میّت؛ به گونه ای که نقصان ترکه در سهم همه وارثان به نسبت سهمشان وارد آید. از آن در باب ارث سخن گفته اند.
حکم فقهی
از دیدگاه فقهای شیعه امامی عول باطل است و در صورت افزون بودن سهام، نقص تنها متوجه بعضی معیّن از وارثان می شود نه همه آنان. در مقابل، عامّه آن را صحیح دانسته و نقصان را متوجه همه وارثان به نسبت سهمشان می دانند. نقل کرده اند نخستین مسئله در ارث که عول در آن رخ داد، در دوران حکومت عمر بود که زنی مُرد و شوهر و دو خواهرش وارث او بودند که سهم شوهر نصف و سهم دو خواهر دوسوم می شد. در این صورت اگر شوهر نصف ترکه را بردارد، سهم خواهران (دوسوم) به نصف تقلیل می یابد و اگر خواهران دوسوم را بردارند، سهم شوهر (نصف) به یک سوم کاهش می یابد. عمر پس از مشورت با گروهی، نقص را بر همه به نسبت سهمشان وارد کرد. از ابن عباس نقل کرده اند که به این حکم اعتراض کرد و گفت: اگر وارثانی را که خدا مقدم کرده، مقدم داشته و وارثانی را که خدا مؤخر داشته، مؤخر می داشتند، هیچ گاه عول لازم نمی آمد.
محل اختلاف
عول تنها در میان وارثانی که مقدار ارث آنان در قرآن کریم تعیین شده رخ می دهد. آن نیز تنها در فرض وجود زوج یا زوجه با دیگر ورثه فرض بر (دختر یا دختران و خواهر یا خواهران پدری و مادری یا پدری) در برخی موارد تحقق می یابد، مانند اینکه وارثان، زوج، پدر و مادر و دختر یا زوجه، پدر و مادر و دو دختر باشند. بنابر دیدگاه فقهای امامی زوج یا زوجه و نیز پدر و مادر تمامی سهم خود را برمی دارند و باقی مانده به دختر یا خواهر میّت می رسد. بنابر این، نقصان در سهم دختران یا خواهران پدری و مادری یا پدری خواهد بود.
ضابطه کلّی
...

[ویکی شیعه] عَوْل، راه حل اهل سنت در ارث است زمانی که مجموعه سهام وارثان از اصل ارث بیشتر باشد. در این مسئله باید از نظر ریاضی یا شرعی، راه حلی ارائه کرد تا مخرج سهام از کل ارث بیشتر نشود.
واژه عول به معنای جَور است چرا که در صورت سرشکن کردن ارث، به وارثان ظلم می شود. همچنین ممکن است عول به معنای بالارفتن باشد چرا که مجموعه سهام وارثان از اصل ارث بالاتر می شود.
در برخی موارد، وارثان چنان هستند که مجموعه سهام آنها ظاهرا از یک یکم ارث بیشتر می شود. مثلا اگر وارثان یک زن، خواهران (پدری) و شوهر او باشند، مجموعه سهم خواهران، دوسوم و سهم شوهر، یک دوم است که مجموع آن هفت ششم می شود و این یک ششم از شش ششم ارث، بیشتر است. راه حل اهل سنت با شیعیان در این مورد متفاوت است. این مسئله همیشه وقتی پیش می آید که همسر فرد درگذشته شریک ارث طبقات می شود.

[ویکی الکتاب] معنی أَوَّلَ: نخست
معنی لَّا تَعُولُواْ: که منحرف نشوید (کلمه عول مصدر فعل تعولوا و به معنای میل و انحراف است )
تکرار در قرآن: ۱(بار)
جور و میل از حق. «عالَ الرَّجُلُ یَعُولُ عَوْلاً و عَیالَة اِیْ مالَ وَجارَ» عول فرائض از آن است که چون سهام زیاد باشد به آنها نقص (وجور) داخل شود. ابوطالب «علیه‏السلام» فرموده است: «بِمیزانِ قِسْطٍ وَزْنُهُ غَیْرُ عائِلٍ» میزان عدالتی که وزن آن ناقص نیست (مجمع). . اگر ترسیدید که در صورت گرفتن زنان بیشتر عدالت نکنید فقط یک زن بگیرید و یا از کنیزان اختیار کنید، آن نزدیکتر است به اینکه ظلم و بی انصافی نکنید. این لفظ یکبار بیشتر در قرآن نیامده است.

اصطلاحی در فقه. آن است که ماتَرَک متوفی از فروض کمتر باشد. مثلاً اگر متوفی دارای پدر، مادر، زوجه و دو دختر است، فرض زوجه یک هشتم، پدر و مادر هر کدام یک ششم و دو دختر دوسوم می شود که مجموع آن۲۴/۲۷ است. در این مورد،۲۴/۳ کم می آید. اهل سنت در این موارد، کمبود ترکه را بین همۀ ورّاث به نسبت فرض آن ها تقسیم و از هر کس به نسبت سهم او کم می کنند؛ ولی امامیه کمبود ترکه را از سهم دختر در طبقۀ اول، یا خواهر از طبقۀ دوم کسر می کنند. در مثال فوق۲۴/۳ از دوسوم سهم دو دختر کسر می گردد. استدلال علمای امامیه این است که چون در بعضی صور مازاد ترکه به دختران داده می شود، در موارد نقص نیز، باید از سهم آنان کسر شود. نیز ← تعصیب