علی مردان

علی مردان (خواننده). علی مردان ( به کردی: عەلی مەردان ) ( زادهٔ ۱۹۰۴ در کرکوک – درگذشته ۲۴ ژوئیه ۱۹۸۱ در بغداد ) موسیقی دان، آهنگساز، خواننده، مقام دان و عودنواز کُرد اهل عراق بود. [ ۱] از او به عنوان «استاد مقامات» یاد می شود. [ ۲] مرکز مقامات علی مردان در کرکوک به یاد او ساخته شده است. [ ۳] مردان در دهه ١٩٣٠ فعالیت خود را در بخش کردی رادیو بغداد شروع کرد و مقامات کردی بسیاری در آنجا ضبط نمود. [ ۱] [ ۴]
علی مردان به عنوان نوازندۀ عود در ارکستر ملی عراق سفری به مصر داشت و همراه آن ارکستر در جشنوارۀ موسیقی قاهره، به اجرای برنامه پرداخت. پس از آن در کشورهای سوریه، لبنان، فلسطین برنامه های متعددی اجرا کرد و از این طریق جهان عرب را با موسیقی کُردی آشنا ساخت. [ ۴]
سال ۱۳۳۹ برای علی مردان سرشار از افتخار بود، چرا که در همین سال جایزۀ نخُست رشتۀ آهنگسازی جشنوارۀ هنری را به خود اختصاص داد. در همین رابطه باید اذعان داشت که اساتید موسیقی کُردی بیش از آنکه در عرصۀ خوانندگی از وی به عنوان استاد نام ببرند، معتقدند که او استادی بی بدیل در گسترۀ آهنگسازی بوده است و در این رشته دارای شیوه و سیاق خاص خود و متمایز از دیگران بوده است، چنانکه از وی به عنوان آهنگسازی صاحب سبک یاد می کنند. [ ۴]
در موارد زیادی در موسیقی ایرانی دیده شده است که آهنگسازان و خوانندگان ایرانی از آثار علی مردان استفاده می کنند و هیچگونه اشاره ای به اصل آن ملودی نمی کنند.
• تصنیف «عاشقان مست اند و ما دیوانه ایم» با خوانندگی محمدرضا شجریان در آلبوم انتظار با آهنگسازی محمدعلی کیانی نژاد ( بر اساس آهنگ «فاتیمه» )
• تصنیف «بی قرار» با خوانندگی شهرام ناظری و آهنگسازی جلیل عندلیبی ( بر اساس آهنگ «فاتیمه» )
• تصنیف «ای مجلسیان»، پرویز مشکاتیان در آلبوم «افشاری مرکب» با خوانندگی ایرج بسطامی بر اساس آهنگ «نازیله»
علی مردان در سال های پایانی زندگی از بیماری تنگی عُروق رنج می بُرد و بر اثر همین بیماری و عارضۀ قلبی در سحرگاه روز ۲۴ ژوئیۀ ۱۹۸۱ ( ۱۲ تیر ۱۳۶۰ ) در بیمارستان ابن النفیس بغداد دیده از جهان فروبست و در گورستان شیخ محی الدین در زادگاهش شهر کرکوک به خاک سپرده شد. [ ۴]
در سال ۲۰۲۰ وزارت فرهنگ و جوانان اقلیم کردستان در عراق برای بزرگداشت علی مردان خواننده و موسیقی دان کُرد تندیسی از وی را در شهر کرکوک نصب کرد. این تندیس که توسط مجسمه ساز کُرد «سامان ابوبکر» ساخته شده در «مرکز فرهنگی کرکوک» در محلۀ بَرتکیه در کرکوک - زادگاه علی مردان - نصب شد و در روز ۸ دسامبر ۲۰۲۰ طی مراسمی رونمایی شد. [ ۵]