على بن محمد خزاز قمى

[ویکی اهل البیت] یکی از دانشوران فرزانه و محدثان و فقیهان قم، علی بن محمد خزاز قمی است. این دانشمند نامدار، در حدود نیمه دوم سده چهارم و اوائل سده پنجم هجری می زیست. به هنگام تولد، نامش را علی نهادند. نامی که حکایتگر دلبستگی خاندان او به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. کنیه اش ابوالقاسم می باشد و لقب معروف او خزاز و منسوب به قم و ری. بر همین اساس برخی او را قمی رازی نامیده اند؛ البته بیشتر تراجم نویسان او را تنها قمی خوانده اند. همان گونه که یکی از بزرگان عصر گفته است؛ از آن رو که زادگاه او در شهر قم بود ولی وی برای کسب دانش حدیث به شهر ری رفت و در آنجا رحل اقامت افکند.
تاریخ دقیق طلوع این ستاره تابناک شیعه، در هاله ای از ابهام قرار دارد. اما با نظر به دوران حیات استادان وی، همانند شیخ صدوق متوفی 381 قمری، و ابن عیاش جوهری متوفی 401 قمری و ابوالمفضل شیبانی متوفی 387 قمری، می توان گفت که این محدث فرزانه، تقریباً در نیمه دوم سده چهارم هجری قمری پا به عرصه وجود نهاده است.
بعد از تتبع فراوان همراه با ژرف اندیشی این نکته بدست می آید که علی بن محمد خزاز قمی، در جمع شکوه مند فرهیختگان برجسته تاریخ حدیث، فقه و کلام شیعه، موقعیت ممتازی را داراست. تمامی تراجم نگاران شیعه او را با زیباترین بیان ها ستوده اند و مقام بلند دانش وی را بزرگ داشته اند. اینک رشته قلم را بدست این بزرگان می سپاریم و از این منظر نیز عظمت وی را به تماشا می نشینیم.
برجسته ترین تراجم نویس تاریخ شیعه، نجاشی، می گوید: علی بن محمد خزاز یکی از چهره های نامی و موثق دانشمندان شیعه است. او در روزگار خود فقیه بلندمرتبه ای بود.
شیخ طوسی نیز می نویسد: خزاز رازی، متکلمی بلندمرتبه که در دانش کلام کتاب ها تألیف کرد، به علم فقه هم گرایش و دلبستگی فراوانی داشت. او در شهر ری می زیست و در همان جا بدرود حیات گفت. علامه حلی می نگارد: خزاز قمی یکی از دانشمندان فقیه و موثق است. علامه مجلسی هم آورده است: شیخ سعادتمند علی بن محمد خزار قمی،. کتاب کفایة الأثر از او، کتابی است که مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده و این اثر بهترین نشانه بر فضل و کمال و وثاقت و دیانت مؤلف اوست. صاحب وسائل الشیعه با این تعبیر از او یاد کرده است: دانشور نامدار و راستگو، علی بن محمد خزاز قمی. علامه وحید بهبهانی در وصف اثر وی نگاشته است: کتاب کفایة الاثر در کمال خوبی و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف در این نوشتار بدست می آید که این شخصیت بزرگوار در کمال فضل و دانش قرار داشته است. میرزا محمدباقر خوانساری نیز آورده؛ خزار قمی یکی از شخصیت های سترگ و برجسته شیعه است. تعبیر شیخ عباس قمی همچنین است: علی بن محمد خزاز که قمی هم به او گفته می شود، از قدما و پیشروان شیعه است.
علی بن محمد قمی، توفیق زیستن در روزگاری را داشت که در جای جای جهان اسلام، دانشوران برجسته ای را در دامن خود پرورده بود و پایه های دین به وجود آنان ثبات و استقرار می یافت. عطش حکمت و دانش، دل و جان این بزرگوار را گداخته بود و او برای این که جان خویش را از جام آن زلال معرفت سیراب کند، در نزد استادان برجسته حدیث و فقه حاضر شد و از خرمن انبوه دانش آنان توشه ها برگرفت. آن طور که از بررسی اثر گرانسنگ او بدست می آید، وی از استادان زیادی کسب فیض کرده است. در اینجا به شاخص ترین و برجسته ترین اساتید ایشان اشاره می کنیم.
او در سال 381 قمری در شهر ری بدرود حیات گفت و جان عرشی او از عالم خاکی بسوی عرش الهی پر کشید. وی نزدیک مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری به خاک سپرده شد، قبر او از روزگاران دور تا زمان ما و تا هنگامی که این خاک و افلاک موجود است. محل توجه مؤمنان راستین خواهد بود.