علم اسباب نزول

[ویکی فقه] اسباب نزول، یکی از دانش های قرآنی، درباره پرسش ها و رویدادهای زمینه ساز نزول آیات و سوره های قرآن است.
اسباب نزول از دانش های وابسته به قرآن کریم و از شاخه های علوم قرآنی است که درباره زمینه ها و مقتضیات نزول آیات و سوره های قرآن بحث می کند.
← معنای اصطلاحی
برخی محققان معاصر درباره این دست روایات اصطلاح «شأن نزول» به کار برده اند. از نظر این پژوهش گران، «شأن نزول» عبارت است از همه اشخاص یا حوادثی که قبل از عصر نزول قرآن، یا معاصر با نزول قرآن بوده و آیه یا آیاتی از قرآن درباره آن نازل شده است؛ هم چنین در مورد اشخاص یا حوادثی که پس از نزول آیات قرآن بوده و آیاتی از قرآن بر آن ها تطبیق داده شده نیز شأن نزول صادق است؛ در حالی که «سبب نزول» تنها به پیش آمدهایی گفته می شود که در پی آن آیه یا آیاتی نازل شده است. باید توجه داشت که اصطلاح «شأن نزول» در برخی از تفاسیر و کتاب های علوم قرآنی معاصر و اغلب فارسی به کار رفته و گاه با سبب نزول مرادف دانسته شده است. گویا منشأ جعل و رواج این پراکنده واژه شأن در پاره ای از تفاسیر، به ویژه تفاسیر فارسی، مانند: کشف الاسرار میبدی و روض الجنان ابوالفتوح رازی و نیز کاربرد عبارت «فنزلت فی ...» در بسیاری از روایات اسباب نزول بوده است.
اصطلاح اسباب نزول
اصطلاح «اسباب نزول» اصطلاحی مستحدث است که سابقه آن حدوداً به قرن چهارم و پنجم هجری می رسد و پس از واحدی بود که این اصطلاح رایج و فراگیر شد؛ در حالی که پیش تر از آن، و هم به صورت پراکنده بعد از آن، گاه اصطلاح «التنزیل» به کار می رفته، و کتاب هایی نیز عنوان التنزیل به خود گرفته است. واژه تنزیل در روایاتی از پیامبر (صلی الله علیه وآله)، اهل بیت (علیهم السلام) و صحابه دیده می شود که در مقابل تأویل به کار می رفته و مراد از آن مورد نزول بوده است، یعنی معنای ظاهری آیه. مورد نزول آیه می تواند حادثه و واقعه ای خاص باشد که در این صورت به آن سبب نزول گفته می شود؛ بنابراین مورد نزول اعم از سبب نزول است. هم چنین در برخی تعابیر به تنزیل «ظهر» نیز گفته می شود؛ در مقابل بطن و مراد از ظهر نیز مورد نزول و اعم از سبب نزول است.