[ویکی نور] «عقل و عشق یا مناظرات خمس»، از آثار حکیم و عارف و فقیه و شاعر و ادیب مشهور، صائن الدین علی بن محمد ترکه اصفهانی (770 - 835ق)، به زبان فارسی است و در میان رسایل متعدد عقل و عشق که در حوزه عرفان و ادب فارسی نگاشته شده، جایگاه ویژه ای دارد.
این کتاب، در سال 808ق، به اتمام رسیده است و در باره نام آن باید گفت که در فهرست های نسخ خطی معمولا به نام «عقل و عشق یا مناظرات خمس» مضبوط است و خود صائن الدین، به عنوان «کتاب مناظرات»، از آن یاد می کند. به نظر می رسد عنوان «عقل و عشق»، به سبب موضوع رساله و عناوین فصل ها، مشهورتر باشد. این نام و نیز عنوان «گلشن»، در پایان برخی نسخه ها آمده است. (عقل و عشق یا مناظرات خمس، مقدمه مصحح، ص 18 - 22).
ساختار و محورهای اصلی کتاب حاضر به ترتیب چنین است:
3. متن کتاب، شامل چند مناظره به شرح زیر:
الف) مناظره أصحاب شیخ عقل با أعوان سلطان عشق؛
این کتاب، در سال 808ق، به اتمام رسیده است و در باره نام آن باید گفت که در فهرست های نسخ خطی معمولا به نام «عقل و عشق یا مناظرات خمس» مضبوط است و خود صائن الدین، به عنوان «کتاب مناظرات»، از آن یاد می کند. به نظر می رسد عنوان «عقل و عشق»، به سبب موضوع رساله و عناوین فصل ها، مشهورتر باشد. این نام و نیز عنوان «گلشن»، در پایان برخی نسخه ها آمده است. (عقل و عشق یا مناظرات خمس، مقدمه مصحح، ص 18 - 22).
ساختار و محورهای اصلی کتاب حاضر به ترتیب چنین است:
3. متن کتاب، شامل چند مناظره به شرح زیر:
الف) مناظره أصحاب شیخ عقل با أعوان سلطان عشق؛
wikinoor: عقل_و_عشق_یا_مناظرات_خمس
[ویکی فقه] عقل و عشق یا مناظرات خمس (کتاب). «عقل و عشق یا مناظرات خمس»، از آثار حکیم و عارف و فقیه و شاعر و ادیب مشهور، صائن الدین علی بن محمد ترکه اصفهانی (۷۷۰- ۸۳۵ ق)، به زبان فارسی است و در میان رسایل متعدد عقل و عشق که در حوزه عرفان و ادب فارسی نگاشته شده، جایگاه ویژه ای دارد.
این کتاب، در سال ۸۰۸ ق، به اتمام رسیده است و درباره نام آن باید گفت که در فهرست های نسخ خطی معمولا به نام «عقل و عشق یا مناظرات خمس» مضبوط است و خود صائن الدین، به عنوان «کتاب مناظرات»، از آن یاد می کند. به نظر می رسد عنوان «عقل و عشق»، به سبب موضوع رساله و عناوین فصل ها، مشهورتر باشد. این نام و نیز عنوان «گلشن»، در پایان برخی نسخه ها آمده است.
ساختار کتاب
ساختار و محورهای اصلی کتاب حاضر به ترتیب چنین است: ۱. مقدمه محقق؛ ۲. مقدمه مؤلف؛ ۳. متن کتاب، شامل چند مناظره به شرح زیر: الف) مناظره اصحاب شیخ عقل با اعوان سلطان عشق؛ ب) مناظره وهم با عقل و اصحابش؛ ج) مناظره سمع و بصر؛ د) مناظره و مقابله عاشق و معشوق. ۴. تعلیقات و توضیحات. رساله عقل و عشق همچون دیگر آثار صائن الدین، به سبکی منشیانه همراه با انواع صور خیال از تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز و صنایع مختلف ادبی مانند جناس، تناسب، تضاد ، تلمیح، ترصیع، سجع و موازنه نگارش یافته است. آوردن آیات، احادیث، اشعار و امثال به گونه ای که مکمل سخن باشند- نه فقط شاهد مثال- از دیگر خصوصیات سبکی صائن الدین است. ویژگی اخیر، موجب نوعی اطناب در سخن می شود که در همه آثار صائن الدین وجود دارد و متاثر از سنت ادبی رایج در نثر قرن هشتم و نهم هجری است. صائن الدین دارای نثری آهنگین و موزون است. از آنجا که در نثر - برخلاف نظم- قالب های معین و بحور قانون مند برای رعایت وزن وجود ندارد، نثر موزون ارزش ادبی والایی پیدا می کند و لذا آثار صائن الدین از این دیدگاه نیز شایان توجه و بررسی است.
گزارش محتوا
قبل از هر چیز باید گفت: سبک رمزی- تمثیلی رساله و شخصیت انسانی بخشیدن به قوای بشری و انتخاب قالب روایی در بیان مطالب، امتیاز خاصی به این اثر می بخشد و آن را در زمره آثار شایان توجه ادب فارسی قرار می دهد. صائن الدین، رساله عقل و عشق را در قالب داستانی دل نشین و متاثر از داستان های رمزی ابن سینا (حی بن یقظان، رساله الطیر و سلامان و ابسال) و به خصوص آثار سهروردی (همچون مونس العشاق، آواز پر جبرئیل، عقل سرخ و قصه الغربة الغربیة)، نگاشته است. در این گونه داستان های حکمی و عرفانی، صور خیال و آرایه های ادبی، نقش ویژه ای در انتقال مفاهیم فلسفی و عرفانی بر عهده می گیرند و از حد زینت و زیبایی کلام فراتر رفته، جزء ذاتی بیان در اثر ادبی می شوند؛ چنان که بدون آنها مقصود نویسنده مکتوم می ماند و حق مطلب گزارده نمی آید. مؤلف، در مقدمه ادبی و منشیانه، با ابراز محبت و عشق به معشوق ازلی و ابدی و مدح و ثنای او، عاشقانه گفته و نوشته است که سخن دلش را می خواهد بگوید؛ نه کلام این و آن را و به تعبیر خودش: عاریت کس نپذیرفته ام آنچه دلم گفت بگو گفته ام خوان تو را این دو نواله سخن دست ندیده ست به او دست کن گر نمکش هست بخور نوش باد ورنه ز یاد تو فراموش باد. بنابراین، مقدمه نویسنده، علمی نیست و بیشتر ذوقی است، پس در آن، روش و اهداف و زمینه های پیدایش کتاب و نیز زمان و مکان و مشخصات آن، به صورت روشن تبیین نشده است. مؤلف، پس از مقدمه زیبا و ادیبانه خویش، وارد اصل بحث شده است. مباحث او در این رساله، بیش از هر رساله دیگر وی، شامل ارزیابی های او درباره عقل و خرد آدمی است. در این رساله می بینیم که عقل از طرف غربی قدس آمده و در وسط اقلیم چهارم که منسوب به حیوان است، رخت اقامت افکنده و همه را به ربقه طاعت و انقیاد خود کشیده است. «عقل»، در تربیت اصحاب خویش، به سه شیوه متوسل می شود: گاهی با آیات ، احادیث و مظاهر شرعی که یادآور شیوه متشرعان است، به زدودن آلایش ادراکات ایشان می پردازد و گاهی به روش مشائیان، آنها را متوجه تنزیه می کند و زمانی به پیروی از اشراقیان، تقدیس را مد نظر قرار می دهد. هرچند اینها راه های متداول شناخت و شیوه های مصون سازی آن از خطاست، اما از دیدگاه صائن الدین، کافی و وافی به مقصود نیست، لذا می بینیم در این داستان دل انگیز، لشکر عشق را می آراید تا مملکت عقل را فروگیرد و نقود معرفتش را به محک زند.
← کسیل نغمه به دیار عقل
...
این کتاب، در سال ۸۰۸ ق، به اتمام رسیده است و درباره نام آن باید گفت که در فهرست های نسخ خطی معمولا به نام «عقل و عشق یا مناظرات خمس» مضبوط است و خود صائن الدین، به عنوان «کتاب مناظرات»، از آن یاد می کند. به نظر می رسد عنوان «عقل و عشق»، به سبب موضوع رساله و عناوین فصل ها، مشهورتر باشد. این نام و نیز عنوان «گلشن»، در پایان برخی نسخه ها آمده است.
ساختار کتاب
ساختار و محورهای اصلی کتاب حاضر به ترتیب چنین است: ۱. مقدمه محقق؛ ۲. مقدمه مؤلف؛ ۳. متن کتاب، شامل چند مناظره به شرح زیر: الف) مناظره اصحاب شیخ عقل با اعوان سلطان عشق؛ ب) مناظره وهم با عقل و اصحابش؛ ج) مناظره سمع و بصر؛ د) مناظره و مقابله عاشق و معشوق. ۴. تعلیقات و توضیحات. رساله عقل و عشق همچون دیگر آثار صائن الدین، به سبکی منشیانه همراه با انواع صور خیال از تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز و صنایع مختلف ادبی مانند جناس، تناسب، تضاد ، تلمیح، ترصیع، سجع و موازنه نگارش یافته است. آوردن آیات، احادیث، اشعار و امثال به گونه ای که مکمل سخن باشند- نه فقط شاهد مثال- از دیگر خصوصیات سبکی صائن الدین است. ویژگی اخیر، موجب نوعی اطناب در سخن می شود که در همه آثار صائن الدین وجود دارد و متاثر از سنت ادبی رایج در نثر قرن هشتم و نهم هجری است. صائن الدین دارای نثری آهنگین و موزون است. از آنجا که در نثر - برخلاف نظم- قالب های معین و بحور قانون مند برای رعایت وزن وجود ندارد، نثر موزون ارزش ادبی والایی پیدا می کند و لذا آثار صائن الدین از این دیدگاه نیز شایان توجه و بررسی است.
گزارش محتوا
قبل از هر چیز باید گفت: سبک رمزی- تمثیلی رساله و شخصیت انسانی بخشیدن به قوای بشری و انتخاب قالب روایی در بیان مطالب، امتیاز خاصی به این اثر می بخشد و آن را در زمره آثار شایان توجه ادب فارسی قرار می دهد. صائن الدین، رساله عقل و عشق را در قالب داستانی دل نشین و متاثر از داستان های رمزی ابن سینا (حی بن یقظان، رساله الطیر و سلامان و ابسال) و به خصوص آثار سهروردی (همچون مونس العشاق، آواز پر جبرئیل، عقل سرخ و قصه الغربة الغربیة)، نگاشته است. در این گونه داستان های حکمی و عرفانی، صور خیال و آرایه های ادبی، نقش ویژه ای در انتقال مفاهیم فلسفی و عرفانی بر عهده می گیرند و از حد زینت و زیبایی کلام فراتر رفته، جزء ذاتی بیان در اثر ادبی می شوند؛ چنان که بدون آنها مقصود نویسنده مکتوم می ماند و حق مطلب گزارده نمی آید. مؤلف، در مقدمه ادبی و منشیانه، با ابراز محبت و عشق به معشوق ازلی و ابدی و مدح و ثنای او، عاشقانه گفته و نوشته است که سخن دلش را می خواهد بگوید؛ نه کلام این و آن را و به تعبیر خودش: عاریت کس نپذیرفته ام آنچه دلم گفت بگو گفته ام خوان تو را این دو نواله سخن دست ندیده ست به او دست کن گر نمکش هست بخور نوش باد ورنه ز یاد تو فراموش باد. بنابراین، مقدمه نویسنده، علمی نیست و بیشتر ذوقی است، پس در آن، روش و اهداف و زمینه های پیدایش کتاب و نیز زمان و مکان و مشخصات آن، به صورت روشن تبیین نشده است. مؤلف، پس از مقدمه زیبا و ادیبانه خویش، وارد اصل بحث شده است. مباحث او در این رساله، بیش از هر رساله دیگر وی، شامل ارزیابی های او درباره عقل و خرد آدمی است. در این رساله می بینیم که عقل از طرف غربی قدس آمده و در وسط اقلیم چهارم که منسوب به حیوان است، رخت اقامت افکنده و همه را به ربقه طاعت و انقیاد خود کشیده است. «عقل»، در تربیت اصحاب خویش، به سه شیوه متوسل می شود: گاهی با آیات ، احادیث و مظاهر شرعی که یادآور شیوه متشرعان است، به زدودن آلایش ادراکات ایشان می پردازد و گاهی به روش مشائیان، آنها را متوجه تنزیه می کند و زمانی به پیروی از اشراقیان، تقدیس را مد نظر قرار می دهد. هرچند اینها راه های متداول شناخت و شیوه های مصون سازی آن از خطاست، اما از دیدگاه صائن الدین، کافی و وافی به مقصود نیست، لذا می بینیم در این داستان دل انگیز، لشکر عشق را می آراید تا مملکت عقل را فروگیرد و نقود معرفتش را به محک زند.
← کسیل نغمه به دیار عقل
...
wikifeqh: عقل_و_عشق_یا_مناظرات_خمس _(کتاب)