[ویکی فقه] عرفیه خاصه با عرفیه عامه شکل اول، یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل اول است.
«قیاس مختلط»، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل اول عبارت است از: اختلاط قضیه عرفیه خاصه (صغرا) با عرفیه عامه (کبرا). در ضروب منتج شکل اول، همه جا نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبراست، مگر اینکه کبرا از قضایای وصفیه، یعنی مشروطه عامه یا خاصه و عرفیه عامه یا خاصه باشد که در این صورت نتیجه فی الجمله تابع صغراست، با این توضیح که گاهی نتیجه عیناً تابع صغراست و گاهی جهت موجود در صغرا تجزیه و یک جزء آن به نتیجه منتقل می شود و گاهی مجموع حاصل از یک جزء از جهت صغرا و یک یا چند جزء از جهت کبرا به عنوان جهت در نتیجه می آید.
قواعد انتاج این شکل
برای تعیین موارد مزبور، باید به سه قاعده رجوع کرد: ۱. قاعده اوّل: هر گاه کبرا وصفیه و صغرا مقیّد به لادوام باشد قید مزبور در نتیجه حذف می شود. ۲. قاعده دوّم: اگر کبرا وصفیه بدون ضرورت، یعنی عرفیه عامه یا خاصه باشد و صغرا مقیّد به ضرورت شده باشد، قید ضرورت در نتیجه حذف می شود، زیرا ضرورت صغرایی که کبرای آن خالی از ضرورت باشد به نتیجه سرایت نمی کند. ۳. قاعده سوّم: اگر کبرا وصفیه ای باشد که به لادوام مقیّد شده است؛ یعنی مشروطه خاصه یا عرفیه خاصه باشد، قید مزبور از کبرا به نتیجه منتقل می شود.
ضروب منتج
حالات مزبور در بعضی از ضروب، تداخل می کنند و در نتیجه، دوازده حالت به این شرح پیدا می شود: حالت اول: ضروبی که عین جهت صغرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لادوام به نتیجه انتقال می یابد. حالت سوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لاضرورت به نتیجه انتقال می یابد. حالت چهارم: ضروبی که ضرورت صغرا حذف می شود و دوام به نتیجه انتقال می یابد. حالت پنجم: ضربی که ضرورت اختصاصی و لادوام از صغرا حذف می شود. حالت ششم: ضربی که ترکیبی از ضرورت صغرا و لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت هفتم: ضروبی که عین جهت صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت هشتم: ضروبی که دوام صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت نهم: ضروبی که به جای ضرورت صغرا دوام، که جزء عام و لازم ضرورت است بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لادوامِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت یازدهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لاضرورتِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دوازدهم: ضروبی که بعد از حذف لاضرورت و لادوامِ صغرا و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. بر این اساس، نتیجه قیاس مرکب از عرفیه خاصه با عرفیه عامه، با توجه به حالت دوم، قضیه عرفیه عامه خواهد بود. مثال: همواره هر موجودی تا وقتی انسان است ناطق است، نه همیشه، و همواره هر ناطقی تا زمانی که نویسنده است انگشتان وی در حرکت است؛ پس همواره هر انسانی تا وقتی نویسنده است انگشتان وی در حرکت است.
مستندات مقاله
...
«قیاس مختلط»، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل اول عبارت است از: اختلاط قضیه عرفیه خاصه (صغرا) با عرفیه عامه (کبرا). در ضروب منتج شکل اول، همه جا نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبراست، مگر اینکه کبرا از قضایای وصفیه، یعنی مشروطه عامه یا خاصه و عرفیه عامه یا خاصه باشد که در این صورت نتیجه فی الجمله تابع صغراست، با این توضیح که گاهی نتیجه عیناً تابع صغراست و گاهی جهت موجود در صغرا تجزیه و یک جزء آن به نتیجه منتقل می شود و گاهی مجموع حاصل از یک جزء از جهت صغرا و یک یا چند جزء از جهت کبرا به عنوان جهت در نتیجه می آید.
قواعد انتاج این شکل
برای تعیین موارد مزبور، باید به سه قاعده رجوع کرد: ۱. قاعده اوّل: هر گاه کبرا وصفیه و صغرا مقیّد به لادوام باشد قید مزبور در نتیجه حذف می شود. ۲. قاعده دوّم: اگر کبرا وصفیه بدون ضرورت، یعنی عرفیه عامه یا خاصه باشد و صغرا مقیّد به ضرورت شده باشد، قید ضرورت در نتیجه حذف می شود، زیرا ضرورت صغرایی که کبرای آن خالی از ضرورت باشد به نتیجه سرایت نمی کند. ۳. قاعده سوّم: اگر کبرا وصفیه ای باشد که به لادوام مقیّد شده است؛ یعنی مشروطه خاصه یا عرفیه خاصه باشد، قید مزبور از کبرا به نتیجه منتقل می شود.
ضروب منتج
حالات مزبور در بعضی از ضروب، تداخل می کنند و در نتیجه، دوازده حالت به این شرح پیدا می شود: حالت اول: ضروبی که عین جهت صغرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لادوام به نتیجه انتقال می یابد. حالت سوم: ضروبی که جهت صغرا با حذف قید لاضرورت به نتیجه انتقال می یابد. حالت چهارم: ضروبی که ضرورت صغرا حذف می شود و دوام به نتیجه انتقال می یابد. حالت پنجم: ضربی که ضرورت اختصاصی و لادوام از صغرا حذف می شود. حالت ششم: ضربی که ترکیبی از ضرورت صغرا و لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت هفتم: ضروبی که عین جهت صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت هشتم: ضروبی که دوام صغرا بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت نهم: ضروبی که به جای ضرورت صغرا دوام، که جزء عام و لازم ضرورت است بعد از ترکیب با لادوام کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لادوامِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت یازدهم: ضروبی که جهت صغرا بعد از حذف لاضرورتِ آن و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. حالت دوازدهم: ضروبی که بعد از حذف لاضرورت و لادوامِ صغرا و افزودن لادوامِ کبرا به نتیجه انتقال می یابد. بر این اساس، نتیجه قیاس مرکب از عرفیه خاصه با عرفیه عامه، با توجه به حالت دوم، قضیه عرفیه عامه خواهد بود. مثال: همواره هر موجودی تا وقتی انسان است ناطق است، نه همیشه، و همواره هر ناطقی تا زمانی که نویسنده است انگشتان وی در حرکت است؛ پس همواره هر انسانی تا وقتی نویسنده است انگشتان وی در حرکت است.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: عرفیه_خاصه_با_عرفیه_عامه_شکل_اول