عدالت

[ویکی فقه] عدالت لفظی است که با معنایی وسیع در کلیه شؤون آدمی حضور مؤثر دارد.
"العَدالة" و "المُعادَلة" لفظی است که در حکم و معنی مساوات است و به اعتبار نزدیک بودن عدل به مساوات در آن مورد هم به کار می رود.
"عَدْل" در چیزهایی که با بصیرت و آگاهی درک می شود، به کار می رود مثل احکام و عِدْل و "عدیل" در چیزهایی است که با حواس درک می شوند مثل اوزان، اعداد و پیمانه ها .

عدالت از نظر احمد شرباصی
"عدل" ضد ظلم و جور و هم معنی قسط است، ریشه و مشتقات عدل نزدیک به سی بار در قرآن ذکر شده و این تکرار اشاره دارد به اینکه قرآن دربارۀ عدل توجه فراوانی دارد.

کلیت عدالت
قانون عدالت یک قانون کلی و عمومی است و هر نوع داوری و حکومت را چه در امور بزرگ و چه کوچک شامل می شود.

عدالت در عرف عام
...

[ویکی اهل البیت] عدالت در لغت به معنای دادکردن، دادگر بودن، انصاف داشتن، دادگری و عدالت اجتماعی عدالتی است که همة افراد جامعه از آن برخوردار باشند.
عدل در لغت و اصطلاح، معانی مختلفی دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود: «نهادن هر چیزی به جای خود»، «حد متوسط میان افراط و تفریط در قوای درونی»، «به تساوی تقسیم کردن»، «رعایت برابری در پاداش و کیفر دادن به دیگران، اگر عمل نیک است پاداش و اگر بد است است کیفر داده شود».
شهید مطهری از واژه عدالت و ظلم که درباره انسان بکار می رود، چنین ترسیمی ارائه داده است: «ما افراد بشر، فردی از نوع خود را که نسبت به دیگران قصد سوئی ندارد به حقوق آن ها تجاوز نمی کند، هیچ گونه تبعیضی میان افراد قائل نمی گردد، در آنچه مربوط به حوزه حکومت و اداره او است با نهایت بی طرفی به همه به یک چشم نگاه می کند، در مناقشات و اختلافات افراد دیگر، طرفدار مظلوم و دشمن ظالم است؛ چنین کسی را دارای نوعی از کمال (یعنی عدالت) می دانیم و روش او را قابل «تحسین» می شماریم و خود او را «عادل» می دانیم».
در مقابل، فردی را که نسبت به حقوق دیگران تجاوز می کند، در حوزه قدرت و اداره خود میان افراد تبعیض قائل می شود، طرفدار ستمگران و ستمکشان «بی تفاوت» است، چنین کسی را دارای نوعی نقص به نام «ظلم» و ستمگری می دانیم و خود او را «ظالم» می خوانیم و روش او را لایق «تقبیح» می شماریم.
عدل دارای جاذبه ای فطری است و نزد وجدان عمومی بشریت، ارزش گرانقدر دارد زیرا در سایه عدل هر کسی به حق خویش می رسد، تعدی و تجاوز از جامعه رخت برمی بندد و امنیت و آرامش بر همه جا حاکم می شود. به همین جهت مردم، بی عدالتی را نکوهش می کنند و عدالت را می ستایند.
امام صادق علیه السلام درباره این حقیقت که بی عدالتی عیب و عدالت خوشایند همگان است، فرموده است: «اِتَّقُوااللهَ وَاعْدِلوُا فَأنَّکُمْ تْعیبونَ عَلی قومٍ لایَعْدلونَ؛ از خداوند پروا کنید و به عدالت رفتار کنید، چرا که شما به قومی که عدالت نکند، خرده می گیرید».
همچنین فرموده است: «العَدْلُ أَحلی مِنَ الشَّهْدِ وَ أَلْیَنُ مِنَ الزبدِ و أطیَبُ ریحاً مِنَ الْمِشْکِ؛ عدل از عسل شیرین تر، از کره نرمتر و از مشک خوشبوتر است».

[ویکی شیعه] عدالت (فقه). عدالت اصطلاحی فقهی و کلامی است. در فقه، عنوانی است برای صفتی که باعث ترک گناه می گردد و در بسیاری از احکام عملی از آن سخن رفته است. از نظر فقهی، عدالت یک شخص با تأیید دو عادل یا معاشرت فراوان با خود او یا باور متدینین به عدالت وی، قابل اثبات است. بیشتر فقها معتقدند حُسن ظاهر (یعنی آراستگی ظاهری از جهت پایبندی به احکام شرعی) برای اثبات عدالت فرد کافی است.
از عنوان یاد شده در فصل های مختلف فقهی از جمله اجتهاد و تقلید، نماز (نماز جماعت و نیابت در قضای نمازهای میت)، زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حجر، وقف، وصیت، طلاق، لُقطه و شهادات سخن گفته اند.
عدل، ضد جور به معنای رعایت برابری میان دو چیز و قرار دادن هر چیز در جایگاه خود است. به انسانی که عدالت در همه کارهای او مشهود باشد نیز عَدل به معنای عادل گفته می شود. چنان که عدل از نام های خدا نیز هست؛ زیرا به حق حکم می کند و در حکمش جور و ستمی وجود ندارد. در حدیث مشهور به عقل و جهل، عدل از لشکریان عقل، و جور از سپاهیان جهل شمرده شده است.

عدالت (آلبوم جاستین بیبر). عدالت یا جاستیس ( انگلیسی: Justice ) ششمین آلبوم استودیویی جاستین بیبر، خواننده - ترانه نویس کانادایی است. این آلبوم در ۱۹ مارس ۲۰۲۱ از طریق دف جم رکوردینگز منتشر شد. [ ۱] این به دنبال انتشار آلبوم او با عنوان تغییرها در سال ۲۰۲۰ است. تاکنون شش تک آهنگ برای پشتیبانی از آلبوم منتشر شده است: «مقدس»، «تنهایی»، «هرکس» ، «صبر کن» ، «هلو ها» و «روح». [ ۲] [ ۳]
این آلبوم مورد تمجید بسیاری از منتقدین قرار گرفت و یکی از بهترین آلبوم های سال 2021 به شمار می رود.

عدالت (فیلم ۱۹۷۶). عدالت ( انگلیسی: Adalat ) یک فیلم به کارگردانی نارندرا بدی در سبک اکشن است که در سال ۱۹۷۶ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به آمیتاب باچان، وحیده رحمان، و نیتو سینگ اشاره کرد.

عدالت (فیلم ۱۹۹۳). «عدالت» ( انگلیسی: Justice ) فیلمی در ژانر درام به کارگردانی هانس وی. گایسندورفر محصول سال ۱۹۹۳ است.
از بازیگران آن می توان به ماکسیمیلیان شل اشاره کرد.

عدالت (یادگیری ماشین). عدالت در یادگیری ماشین به تلاش های مختلف برای تصحیح algorithmic bias ( تعصب الگوریتمی ) در فرآیندهای تصمیم گیری خودکار بر اساس مدل های یادگیری ماشین اشاره دارد. همان طور که در مورد بسیاری از مفاهیم اخلاقی وجود دارد، تعاریف عدالت و تعصب همیشه بحث برانگیز است. به طور کلی، عدالت و تعصب وقتی مرتبط تلقی می شود که فرایند تصمیم گیری بر زندگی افراد تأثیر می گذارد، به ویژه با توجه به مجموعه ای از متغیرهای حساس مانند جنسیت، قومیت، گرایش جنسی، ناتوانی و غیره. در یادگیری ماشین، مسئله algorithmic bias ( تعصب الگوریتمی ) به خوبی شناخته شده و به خوبی مطالعه شده است. نتایج ممکن است توسط طیفی از عوامل منحرف شود و بنابراین ممکن است با توجه به گروه ها یا افراد خاص ناعادلانه در نظر گرفته شود. یک مثال می تواند راهی باشد که سایت های رسانه های اجتماعی اخبار شخصی سازی شده را به مصرف کنندگان ارائه می کنند.
تحقیق در مورد عدالت در یادگیری ماشینی موضوع نسبتاً جدیدی است. در سال ۲۰۱۸، اکثر مقالات در این زمینه در سه سال گذشته منتشر شده بودند. [ ۱] در همان سال، AI Fairness 360 ، IBM را معرفی کرد، یک کتابخانه پایتون با چندین الگوریتم برای کاهش تعصب نرم افزار و افزایش عدالت آن[ ۲] [ ۳] و فیس بوک استفاده خود را از ابزاری به نام جریان عدالت برای تشخیص تعصب در هوش مصنوعی خود عمومی کرد. اگر چه، کد منبع ابزار در دسترس نیست. [ ۴] در سال ۲۰۱۹، گوگل مجموعه ای از ابزارها را در گیت هاب منتشر کرد تا اثرات عدالت را در بلندمدت بررسی کند. [ ۵]
استفاده از تصمیم گیری الگوریتمی در نظام حقوقی یک حوزه قابل توجه مورد استفاده تحت بررسی بوده است. در سال ۲۰۱۴، اریک هولدر، دادستان کل ایالات متحده، این نگرانی را مطرح کرد که روش های «ارزیابی ریسک» ممکن است بر عواملی که تحت کنترل متهم نیستند، مانند سطح تحصیلات یا پیشینه اقتصادی - اجتماعی آنها تمرکز نادرست داشته باشد. [ ۶] یک گزارش تحقیقی که توسط پروپابلیکا در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، ادعا کرد که نرم افزار COMPAS، که به طور گسترده در دادگاه های ایالات متحده برای پیش بینی recidivism ( تکرار جرم ) استفاده می شود، تعصب نژادی است. این گزارش ادعا کرد که متهمان سیاهپوست تقریباً دو برابر بیشتر از متهمان سفیدپوست به طور نادرست به عنوان خطر بالاتر برچسب گذاری می شوند، در حالی که با متهمان سفیدپوست اشتباه معکوس را مرتکب می شوند. [ ۷] تعصب نژادی و جنسیتی نیز در الگوریتم های تشخیص تصویر مورد توجه قرار گرفته است. مشخص شده است که تشخیص چهره و حرکت در دوربین ها، حالات صورت سوژه های غیرسفید را نادیده می گیرد یا اشتباه می گذارد. [ ۸] در سال ۲۰۱۵، ویژگی برچسب گذاری خودکار در فلیکر و گوگل فوتوز برای برچسب گذاری سیاه پوستان با برچسب هایی مانند «حیوان» و «گوریل» پیدا شد. [ ۹] یک مسابقه بین المللی زیبایی در سال ۲۰۱۶ که توسط یک الگوریتم هوش مصنوعی داوری شد، مشخص شد که نسبت به افرادی با پوست روشن تر، احتمالاً به دلیل تعصب در داده های آموزشی، تعصب دارد. [ ۱۰] مطالعه ای روی سه الگوریتم طبقه بندی جنسیتی تجاری در سال ۲۰۱۸ نشان داد که هر سه الگوریتم معمولاً در طبقه بندی مردان با پوست روشن دقیق ترین و بدترین در طبقه بندی زنان با پوست تیره هستند.

مفهومی اساسی در علم اخلاق، جامعه شناسی و علوم سیاسی. این مفهوم به بررسی این پرسش فلسفی می پردازد که عدالت چیست و شرایط تحقق آن کدام است. عدالت همچنین پیوندی نزدیک با اصل برابری یا تساوی دارد و جست وجوی هر نظریه ای دربارۀ عدالت متضمن تعریف و تفسیری از مفهوم برابری است. عدالت را در وهله اول به عدالت فردی و عدالت اجتماعی تقسیم می کنند. عدالت فردی در حوزۀ اخلاق مطرح می شود و آن نوعی منش یا ملکۀ نفسانی است که باعث اعتدال و هماهنگی در رفتار فرد می شود و به رعایت انصاف در حق دیگران منجر می گردد. نوعی از این عدالت را ارسطو عدالت جبرانی نامیده است که به موضوعاتی مربوط می شود که ناشی از معاملات میان مردم، ازجمله دادو ستد و نیز درگیری های مدنی و جزائی است. در علم فقه نیز آن جا که از عدالت یاد می شود به همین مفهوم نظر دارد ←عدالت (فقه). اما امروزه آنچه اهمیت اساسی دارد و مورد بحث و بررسی است مفهوم عدالت اجتماعی است که آن را عدالت توزیعی نیز نامیده اند. ارسطو با مبنا قرار دادن این اندیشه که با موجوداتِ همانند باید به گونه ای همانند رفتار کرد، می گوید که توزیع دارایی و فرصت ها و امکانات باید به نسبت شایستگی و استحقاق باشد. کسانی که سزاوار سهم برابرند باید سهم برابر دریافت کنند و آنانی که سزاوار سهم نابرابرند، متناسب با استحقاق خود سهم نابرابر بگیرند. همین مفهوم در فرهنگ اسلامی با عبارت «وَضعُ الشیءِ فی موضِعِه» و «اداءُ کلِّ ذیحقٍ حَقَّهُ» بیان می شد. عدالت اجتماعی را به سخنی دیگر عبارت از شرایطی دانسته اند که در آن هر عضو جامعه بر مبنای میزان کار، توانایی های فکری و جسمانی از فرصت های متناسب در راه گسترش و شکوفایی استعدادهای خود برخوردار شود. طرح شرایط اجتماعی، مسئله عدالت را به ساختار اساسی جامعه، به ویژه نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیوند می زند. برخی قانون یا حقوق طبیعی را بنیاد و معیار برتری و داوری دربارۀ نهادهای اجتماعی و سیاسی می دانند و تحقق این حقوق را شرط تحقق عدالت در جامعه می شمرند. اصول این حقوق عبارت اند از: حق حیات، آزادی، مالکیت. براساس این نظریه عدالت اجتماعی یا توزیع عادلانه در جامعه ناشی از انتخاب و اختیار افراد است و هر شکلی از سازمان سیاسی و اجتماعی برای مشروع بودن باید قابل تحویل به عمل ارادی فرد باشد، درنتیجه تنها یک دولت حداقل می تواند موجّه و مشروع باشد. همین امر پیوند نزدیک میان عدالت و دموکراسی را پدید می آورد. یکی از برجسته ترین صاحب نظرانِ نظریۀ عدالت جان رالز، فیلسوف اجتماعی معاصر امریکایی است. به نظر او عدالت به ویژه به توزیع آزادی ها و حقوق اساسی مربوط می شود. هر شخص باید دارای حق برابر در زمینۀ برخورداری از گسترده ترین امکانات جامعه باشد و نابرابری های اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای سامان یابند که بیشترین سود را برای کسانی که کمترین رفاه و امکانات را دارند، داشته باشد، عدالت اجتماعی از دیرباز در ادیان بزرگ هم مطرح بوده است و به فراهم کردن زمینه های آن توصیه شده است. در قرآن کریم آمده است که «ما پیامبران خویش را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و معیار (وسیلۀ سنجش) فرستادیم تا مردم عدل و قسط به پا دارند» (حدید، ۲۵) و بدین وسیله به روشنی بسط و گسترش عدالت اجتماعی را از اهداف اساسی همۀ پیامبران معرفی می نماید. در سخنی از امام علی (ع) آمده است که «العدلُ حیاةُ الأحکام» (غُرَرالحِکَم)، یعنی اثر و نتیجه بخشی احکام اسلامی وابسته به برقراری عدالت است و بدون آن آرمان های اسلام تحقق پذیر نیست. از این جا می توان به نقش حیاتی عدالت اجتماعی در سرنوشت انسان، از نظرگاه اسلام، پی برد.

عدالت (فقه). در فقه، با آن که در موارد بسیار مانند شرایط امام جماعت، مرجع تقلید، قاضی و بیّنه، عدالت شرط شده، ولی معنای مختص به فقه ندارد. عدالت در قرآن و اخبار در معنای جدیدی به کار نرفته، و منظور از عدالت در اصطلاح فقه و شریعت نیز همان معنای لغوی آن است. به همین سبب، فقیهان در فهم معنای لغوی عدالت اختلاف نظر دارند. از مهم ترین نظریه ها در باب معنای عدالت است: ۱. عدالت ملکۀ نفسانی است که شخص را به ملازمت بر تقوا و مروت برمی انگیزد. در این تعریف، در معنی تقوا اختلاف شده است. برخی تقوا را اجتناب از گناهان کبیره و صغیره دانسته اند، و برخی عدم اصرار بر گناه صغیره را کافی شمرده اند. مروت را نیز پیروی از عادت های نیکو و اجتناب از عادت های زشت معنی کرده اند. ۲. برخی از فقیهان، عدالت را ملکۀ نفسانی ندانسته و گفته اند که عدالت نفس اعمال خارجی یعنی انجام واجبات و ترک محرمات است بدون آن که اقتران آن اعمال به ملکه نفسانی شرط باشد؛ ۳. برخی دیگر گفته اند عدالت، همان مسلمانی است بدون فسق آشکار، و یا به عبارتی دیگر حُسن ظاهر است، یعنی مسلمان با ظاهر نیکو و بدون فسق، عادل است.