طالبان

[ویکی شیعه] طالِبان گروه مسلح سلفی است که با هدف سرنگونی نظام سیاسی فعلی افغانستان و برپایی امارت اسلامی می جنگد. اندیشه و رفتار طالبان بر تفسیر سنتی و بدون نرمش از شریعت اسلام (دیوبندی، سلفی و وهابی) و مقررات سخت گیرانه قبیله ای پشتون استوار است. در زمان حکومت این گروه بین سال های ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶م تا ۱۳۸۰ش/۲۰۰۱م شیعیان افغانستان محدودیت، فشار و سرکوب شدیدی را تجربه کردند. این گروه در ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م توسط دولت و گروه های بنیادگرای سنی پاکستان و حمایت عربستان، با بدنه ملایان و طالب های پشتون در مدارس مناطق مرزی پاکستان بوجود آمد.
ظهور طالبان (۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م در کویته پاکستان)، از ترکیب و تناسب عوامل داخلی و خارجی بود که موارد اصلی و برجسته به شرح زیر است:
وضعیت کلی افغانستان پیش از شروع فعالیت طالبان، دچار بی ثباتی و بحران بود.

طالبان (Talibaan)
جنبش نظامی، سیاسی و مذهبی افغان، پایه گذاری شده در ۱۹۹۴ به دست حدود ۲هزار تن از طلبه های سنّیِ پشتون. طالبان که در سپتامبر ۱۹۹۶ کنترل بخش های جنوبی و مرکزی افغانستان، ازجمله کابل، را در دست داشتتند، نظامی به ظاهر اسلامی در افغانستان برقرار کردند، و تا پایان ۱۹۹۶، دوسوم خاک آن کشور را به رهبری ملامحمد عمر زیر کنترل خود درآوردند. در ۱۹۹۷، نام رسمی افغانستان را به «امارات اسلامی افغانستان» تغییر دادند. طالبان کمک های مالی خود را از عربستان دریافت می کردند، اما در میانۀ ۱۹۹۸، فقط سه دولت عربستان سعودی، امارات متحدۀ عربی، و پاکستان رژیم آن ها را به رسمیت شناخته بودند. در سپتامبر ۲۰۰۰، طالبان مدعیِ کنترل ۹۵ درصد خاک افغانستان بودند و اعلام کردند که جامعۀ بین المللی باید آن ها را به عنوان حکومت قانونی آن کشور به رسمیت بشناسد. این نیرو وعده داد که به جنگ خانمان سوز میان عناصر گوناگون مجاهدین، که پس از سقوط رهبر کمونیست ها نجیب الله احمدزای در آوریل ۱۹۹۲ همچنان ادامه یافته بود، پایان بخشد. همچنین وعده داد که یک دولت اسلامی متحد و پدرسالار تشکیل دهد و تجارت پررونق مواد مخدر را ریشه کن کند. طالبان در ژانویۀ ۱۹۹۵ با تسخیر قندهار، و متعاقب آن شکست دادن نیروهای گلبدین حکمتیار، برجستگی یافتند. در ستپامبر ۱۹۹۵ نیز شهر هرات به دست طالبان افتاد. پیشروی اولیۀ طالبان به سوی کابل در مارس و نوامبر ۱۹۹۵ به همت برهان الدین ربانی، رئیس جمهور افغانستان، دفع شد، اما در اوت ۱۹۹۶ پایتخت سقوط کرد. طالبان با اعدام نجیب الله احمدزای در مقابل دیدگان مردم، قوانین سخت اسلامی را حاکم کردند: تلویزیون و اشتغال و تحصیل دختران و زنان ممنوع اعلام شد و مردان موظف شدند که ریش خود را نتراشند. از ۱۹۹۶ طالبان با مقاومت نظامی مستمر ربانی، رئیس جمهور مخلوع، و عبدالله رشید دوستم، جنگ سالار ازبک، روبه رو شدند. طالبان که از حمایت غیرمستقیم ایالات متحد امریکا برخوردار بودند، از ژانویه تا آوریل ۱۹۹۷ به موفقیت های نظامی دیگری دست یافتند، چنان که فقط مزار شریف، واقع در شمالی ترین نقطۀ افغانستان، تنها شهر بزرگی بود که بیرون از حیطۀ نظارت آن ها قرار داشت. در آوریل ۱۹۹۸، آتش بس موقت برقرار شد و طالبان وعده دادند که با «جبهۀ متحد اسلامی برای رهایی افغانستان» وارد مذاکرات صلح شوند، اما آتش بس دوام نیافت و در اوت همان سال طالبان با تسخیر چهار شهر شمالی افغانستان، ازجمله مزار شریف، عملاً تمام کشور را زیر سلطۀ خویش درآوردند. سازمان ملل در نوامبر ۱۹۹۸ گزارش داد که ۶هزار غیرنظامی، که بیشتر آن ها متعلق به اقلیت قومی هزاره بودند، در زمان تصرف مزار شریف به دست طالبان قتل عام شده اند. پس از چهار ماه وقفه، در ژانویۀ ۱۹۹۹ درگیری میان طالبان و مخالفان اسلامی میانه روترشان در شمال از سر گرفته شد. در ژوئیۀ ۱۹۹۹، نمایندگان طالبان و مخالفان شان در مذاکرات نمادینی که در تاشکند برگزار شد با یکدیگر دیدار کردند. این مذاکرات ناموفق بود و درپی آن طالبان تهاجم تازه ای را در نواحی تحت کنترل مخالفان شان در نواحی شمال افغانستان تدارک دیدند. سازمان ملل در اکتبر ۱۹۹۹ مجازات هایی را دربارۀ افغانستان به اجرا گذاشت که منجر به حملۀ اوباش به دفاتر این سازمان در کابل شد. هدف از این مجازات ها تنبیه رژیم طالبان به سبب مسامحه در اخراج اسامه بن لادن، رهبر گروه القاعده، بود که به دست داشتن در عملیات تروریستی مظنون بود. در دسامبر ۱۹۹۹، بانک مرکزی پاکستان دستور توقیف همۀ اموال و دارایی های طالبان در پاکستان را داد. در نشستی که در مه ۲۰۰۰ میان جنبش طالبان و مخالفان آن صورت گرفت دربارۀ تبادل اسرا توافق به عمل آمد، اما هیچ گونه پیشرفتی دربارۀ پیشنهادهای صلح حاصل نشد. در سپتامبر ۲۰۰۰، فدراسیون روسیه به دولت های تازه استقلال یافته در آسیای میانه وعده داد که اگر از سوی طالبان، که در آخرین پیشروی شان به نزدیکی مرز تاجیکستان رسیده بودند، تهدید شوند به آن ها کمک خواهد کرد. در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۱، دولت امریکا گروه القاعده و رهبرشان، اسامه بن لادن را مسئول حوادث ۱۱ سپتامبر دانست و از طالبان خواستار تسلیم بن لادن و دیگر سران القاعده شد. طالبان دست داشتن گروه القاعده را در عملیات تروریستی ۱۱ سپتامبر رد کرد و اعلام کرد که مدرکی دال بر ارتباط میان این حوادث و گروه القاعده وجود ندارد. در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ امریکا و متحدانش، ازجمله نیروهای ناتو، به افغانستان حمله و آن را اشغال و خسارت های جانی و مالی فراوانی به مردم افغانستان تحمیل کردند. در ۱۳ نوامبر طالبان از کابل و جلال آباد عقب نشینی کردند و در اوایل دسامبر آخرین پایگاه خود، قندهار، را نیز از دست دادند و به نواحی مرزی میان افغانستان و پاکستان گریختند. نیروهای امریکایی نتوانستند به مخفی گاه رهبران گروه طالبان و القاعده، ملاعمر و بن لادن دست پیدا کنند.