ضرورت ذاتی

[ویکی فقه] ضرورت در لغت، به معنای انفکاک ناپذیری است که این واژه در فلسفه، اصطلاحاً در جایی به کار می رود که محمولِ "الف" از موضوعِ "ب" جدانشدنی و غیرقابلِ انفکاک باشد که در این وضعیت، گفته می شود "الف" برای "ب" ضروری است. ضرورت، اقسامی چون ضرورت ازلی، ضرورت ذاتی، ضرورت وصفی، ضرورت وقتی و ضرورت به شرط محمول دارد.
ضرورتِ ذاتی به این معناست که محمولی، بر ذاتِ یک شیء حمل شود، به گونه ای که خودِ ذاتِ موضوع، برای پذیرش آن محمول کافی باشد که در این صورت، چون محمول از خودِ ذاتِ موضوع برآمده است، از آن ذات انفکاک ناپذیر بوده، برای آن ضروری می باشد. اما در این نوع از ضرورت، چون خودِ ذاتِ موضوع، واجب الوجود و قائم به ذاتِ خود نیست، تا وضعِ ذاتِ آن، مساویِ وجود داشتنِ آن باشد، باید حتماً همراه با ذاتِ آن (که موضوع است)، وضع و حالتِ موجودیتِ آن را در نظر گرفت وگرنه (بدون در نظر داشتنِ حالِ موجود بودنِ آن) معدوم و نابود می شود ولذا چیزی نخواهد بود تا دارای ذات باشد و محمولی بر ذاتِ آن حمل شود.
معنای مدخلیت وجود
دخیل بودنِ وجود، در حملِ یک محمول (بر یک موضوع) به نحوِ ضرورتِ ذاتی، به این صورت است که خودِ موضوع، مادامی که وجود دارد (یعنی در حینِ موجود بودن)، محمول را می پذیرد نه اینکه وجود، قید یا شرطِ موضوع باشد به نحوی که محمول بر موضوع به علاوه وجود، حمل شود یا اینکه وجود در حملِ محمول بر موضوع، وساطت کند و بدونِ دخالتِ وجود در حمل، حمل تحقق نیابد. البته از همین نحوهٔ دخیل بودنِ وجود در ضرورت ذاتی، تفاوت عمده ای میان خداوند و موجودات دیگر به دست می آید؛ چه اینکه حملِ وجود و صفاتِ ذاتی خداوند بر ذاتش، بدونِ اضافه شدنِ هیچ حیثیتی بر موضوع (ذات خداوند) صورت می گیرد و حتی "وجود" به نحوِ "در حینی که موجود است" یا "مادامی که موجود است"، در قضیه دخیل نیست که این نشان می دهد وجود خداوند، از ذات خودش (بدونِ نیاز به هیچ چیز دیگری) برمی آید ولذا لازم نیست از بیرون، در کنارِ ذاتش (که موضوع قضیه است)، "حین وجود داشتن" اضافه شود. اما در موردِ حملِ وجود و صفاتِ ذاتیِ ممکنات بر ذاتِ آنها، حیثیتِ "در حینِ وجود"، در کنارِ موضوع قضیه (یعنی ذاتِ آن ممکن) لازم است اضافه شود (یعنی حمل وجود بر ممکناتِ موجود، دارای ضرورتِ ذاتی است)؛ زیرا وجودِ ممکنات، از ذاتِ خودِ آنها ناشی نمی شود و باید از بیرون (یعنی از سوی علتی) به آنها داده شود و چون تحقق و ثبوتِ موضوع در هر قضیه ای که حملی در آن صورت می گیرد، لازم است، باید در کنارِ موضوع، این حیثیت بیاید که "در حینِ وجود" یا "مادامی که موجود است"، ذاتیاتش یا وجودش (بطور ضروری) بر آن حمل می شود.
شباهت ضرورت ازلی و ذاتی
ضرورت ازلی و ذاتی، در یک نکته با یکدیگر شباهت دارند؛ در هردو، محمولِ ضروری، بر ذاتِ موضوع، حمل می شود و لذا محمول و ضرورتش با ذاتِ موضوع متحد اند؛ منتها در موردِ موضوعِ ضرورتِ ذاتی، آن وجودِ متحد با ذات و ذاتیات را موجودِ دیگری (علت) افاضه می کند.
انواع ضرورت ذاتی
...