[ویکی فقه] ضروب شکل دوم مطلقات، به معنای صور مختلف شکل دوم قیاسِ متشکل از قضایای غیر موجّهه است.
«شکل دوم» آن است که حد وسط در هر دو مقدمه قیاس، محمول واقع شود و «ضرب» آن حالت کیفی و کمّی است که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است. واژه «مطلقات» در مقابل مختلطات و منظور از آن، قیاس هایی است که قضایای تشکیل دهنده آن موجهه نباشد؛ بنابراین منظور از «ضروب شکل دوم مطلقات» حالت ها و کیفیت ایجاب و سلب، کلی و جزئی بودن و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس شکل دوم است.
شروط انتاج
شکل دوم دارای دو شرط به حسب کمّ و کیف است: ۱. اختلاف دو مقدمه در سلب و ایجاب؛ ۲. کلیت کبرا. هر ضربی که واجد این شرایط باشد منتج و هر ضربی که فاقد یکی از آن شرایط باشد عقیم است، از همین رو ضروب شکل دوم مطلقات به ضروب منتج و ضروب عقیم شکل دوم مطلقات تقسیم می شود. در قیاس های منتج، روابط حدود با یکدیگر و طرز تالیف و تنظیم مقدمات به نحوی است که ضرورتاً نتیجه ای معین از آنها در می آید؛ یعنی با در دست داشتن مقدمات، ذهن می تواند به نتیجه معین دست یابد.
ضروب منتج شکل دوم
برای هر یک از اشکال اربعه، شانزده ضرب یا صورت متصور است، به این بیان که هر یک از صغرا و کبرا به اعتبار ایجاب و سلب و کلیت و جزئیت، چهار حالت پیدا می کند: موجبه کلیه، موجبه جزئیه، سالبه کلیه و سالبه جزئیه. از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب پدید می آید. در شکل دوم به سبب شرط اول، هشت ضرب ساقط می شود و به سبب شرط دوم چهار ضرب دیگر؛ بنابراین ضروب منتج آن مانند شکل اول، چهار ضرب خواهد بود. بنابراین با توجه به شرایط انتاج شکل دوم (اختلاف صغرا و کبرا از لحاظ سلب و ایجاب و کلی بودن کبرا) فقط چهار ضربِ این شکل منتج است: ۱. موجبه کلیه با سالبه کلیه، نتیجه: سالبه کلیه؛ مانند: هر انسانی خندان است و هیچ اسبی خندان نیست؛ پس: هیچ انسانی اسب نیست. ۲. سالبه کلیه با موجبه کلیه، نتیجه: سالبه کلیه؛ مانند: هیچ اسبی خندان نیست و هر انسانی خندان است؛ پس: هیچ اسبی انسان نیست. ۳. موجبه جزئیه با سالبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: بعضی حیوانات خندان است و هیچ اسبی خندان نیست؛ پس: بعضی حیوانات اسب نیست. ۴. سالبه جزئیه با موجبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: بعضی حیوانات خندان نیستند و هر انسانی خندان است؛ پس: بعضی حیوانات خندان نیستند. به این ترتیب معلوم می شود که شکل دوم هیچ گاه نتیجه موجبه ندارد، نه کلیه و نه جزئیه. دوازده ضرب باقی مانده شکل دوم، عقیم و غیر منتج است.
مستندات مقاله
...
«شکل دوم» آن است که حد وسط در هر دو مقدمه قیاس، محمول واقع شود و «ضرب» آن حالت کیفی و کمّی است که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است. واژه «مطلقات» در مقابل مختلطات و منظور از آن، قیاس هایی است که قضایای تشکیل دهنده آن موجهه نباشد؛ بنابراین منظور از «ضروب شکل دوم مطلقات» حالت ها و کیفیت ایجاب و سلب، کلی و جزئی بودن و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس شکل دوم است.
شروط انتاج
شکل دوم دارای دو شرط به حسب کمّ و کیف است: ۱. اختلاف دو مقدمه در سلب و ایجاب؛ ۲. کلیت کبرا. هر ضربی که واجد این شرایط باشد منتج و هر ضربی که فاقد یکی از آن شرایط باشد عقیم است، از همین رو ضروب شکل دوم مطلقات به ضروب منتج و ضروب عقیم شکل دوم مطلقات تقسیم می شود. در قیاس های منتج، روابط حدود با یکدیگر و طرز تالیف و تنظیم مقدمات به نحوی است که ضرورتاً نتیجه ای معین از آنها در می آید؛ یعنی با در دست داشتن مقدمات، ذهن می تواند به نتیجه معین دست یابد.
ضروب منتج شکل دوم
برای هر یک از اشکال اربعه، شانزده ضرب یا صورت متصور است، به این بیان که هر یک از صغرا و کبرا به اعتبار ایجاب و سلب و کلیت و جزئیت، چهار حالت پیدا می کند: موجبه کلیه، موجبه جزئیه، سالبه کلیه و سالبه جزئیه. از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب پدید می آید. در شکل دوم به سبب شرط اول، هشت ضرب ساقط می شود و به سبب شرط دوم چهار ضرب دیگر؛ بنابراین ضروب منتج آن مانند شکل اول، چهار ضرب خواهد بود. بنابراین با توجه به شرایط انتاج شکل دوم (اختلاف صغرا و کبرا از لحاظ سلب و ایجاب و کلی بودن کبرا) فقط چهار ضربِ این شکل منتج است: ۱. موجبه کلیه با سالبه کلیه، نتیجه: سالبه کلیه؛ مانند: هر انسانی خندان است و هیچ اسبی خندان نیست؛ پس: هیچ انسانی اسب نیست. ۲. سالبه کلیه با موجبه کلیه، نتیجه: سالبه کلیه؛ مانند: هیچ اسبی خندان نیست و هر انسانی خندان است؛ پس: هیچ اسبی انسان نیست. ۳. موجبه جزئیه با سالبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: بعضی حیوانات خندان است و هیچ اسبی خندان نیست؛ پس: بعضی حیوانات اسب نیست. ۴. سالبه جزئیه با موجبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: بعضی حیوانات خندان نیستند و هر انسانی خندان است؛ پس: بعضی حیوانات خندان نیستند. به این ترتیب معلوم می شود که شکل دوم هیچ گاه نتیجه موجبه ندارد، نه کلیه و نه جزئیه. دوازده ضرب باقی مانده شکل دوم، عقیم و غیر منتج است.
مستندات مقاله
...
wikifeqh: ضروب_شکل_دوم_مطلقات