ضدعفونی کننده

ضدعفونی کننده ها یا مواد آنتی سپتیک ( به انگلیسی: Antiseptic ) دسته ای از مواد زیست کش هستند که در سطح بافت های زنده پوست و بدن استفاده می شوند و با اثر بر باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، اسپور باکتری ها و سایر ارگانیسم ها آن ها را از بین می برند یا از رشد آن ها جلوگیری می کنند. این گروه از مواد اصولاً جدا از آنتی بیوتیک ها و گندزداها هستند، زیرا آنتی بیوتیک ها در داخل بدن باکتری را به طور ایمن از بین می برند.
برخی از این مواد، میکروب ها را از بین می برند ( میکروب کش ) در حالی که برخی دیگر فعالیت و تکثیر میکروبها را مهار می کنند ( مهارگر باکتری ) .
گندزداها ( به انگلیسی: Disinfectant ) مواد پاک کننده ابزار، وسایل، لباس ها، کاشی ها، وان حمام، دستشویی و حمام هستند. مواد گندزدا برای پاکیزگی سطوح غیر زنده و مواد ضدعفونی کننده برای بافت ها و موجودات زنده به کار می روند.
باکتری کش ها، ضدعفونی کننده هایی هستند که خاصیت ضد باکتریایی آن ها اثبات شده باشد، موادی که ویروس ها را از بین می برند داروی ضد ویروس خوانده می شوند.
ضدعفونی به معنای استریل یا سترون کردن نیست و ممکن است پس از ضدعفونی، اشکال بسیار مقاوم باکتری ها مانند اسپور یا هاگ باکتری و پریون ها از بین نروند. [ ۱]
ضدعفونی کننده ها از عفونت، پوسیدگی و سپتیسمی جلوگیری می کنند. استفاده از ضدعفونی کننده ها برای تأمین سلامتی بسیار ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری ها به خصوص، بیماری های مسری می باشد. تفاوت اصلی میان ضدعفونی کننده و پادزیست یا آنتی بیوتیک در این است که مواد ضدعفونی کننده فقط استعمال خارجی دارند و باکتری ها را نابود می سازند در حالی که پادزیست ها پس از مصرف خوراکی یا تزریقی وارد خون می شوند و عوارض کمی برای بدن دارند. همچنین از مواد ضدعفونی کننده برای ساخت مواد گندزدا استفاده می شوند.
مواد ضدعفونی کننده شامل دو دسته هستند، مواد ضدعفونی کنندهٔ باکتری کش ( به انگلیسی: Bactericide ) که قابلیت نابود سازی مستقیم سلول باکتری از طریق نابودسازی دیواره آن که منجر به جذب آب، تورم و ترکیدن آن می شود را دارند و مواد ضدعفونی کنندهٔ مهارگر باکتری ( به انگلیسی: Bacteriostatic ) که از رشد و تقسیم سلولی باکتری جلوگیری می کنند.
نخستین توضیح گسترده پیرامون استفاده نوین از ضدعفونی کننده ها در عمل های جراحی در سال ۱۸۶۷ توسط جوزف لیستر جراح انگلیسی و طی مقاله ای با نام اصول گندزدایی در عمل جراحی ( به انگلیسی: Antiseptic Principle of the Practice of Surgery ) منتشر گشت که در آن از نظریهٔ میکروب های بیماری زا که نخستین بار توسط لویی پاستور بیان شده بود اقتباس گردید. طبق این مقاله استفاده از موادی مانند فنول ( اسید کربولیک ) می تواند بسیاری از میکروب ها را کشته و محل جراحی را ضدعفونی کند. برخی روش های ضدعفونی مشابه در گذشته توسط دانشمندانی چون بقراط و جالینوس و همچنین در کتیبه های باستانی سومری بیان گشته اند. افرادی چون جوزف اسمیت برای نخستین بار از موادی مانند الکل برای ضدعفونی زخمها و جراحت ها استفاده نمودند. [ ۲] نخستین استفاده از مواد ضدعفونی کننده را می توان در عصر باستان و به هنگام مومیایی کردن اجساد مشاهده نمود. امروزه از محلول آب و فنل که دارای قدرتی خاص و ثابت است به عنوان معیاری برای مقایسهٔ تأثیر و قدرت ضدعفونی کننده ها استفاده می شود. [ ۳]