شوشی

شوشی ( ارمنی: ՇՈՒՇՒ، ترکی آذربایجانی: Şuşa[ ۲] ) یک شهر و مرکز استان شوشی بود.
بنابر برخی منابع، شهر شوشی در سال ۱۷۵۲ میلادی از سوی پناهعلی خان جوانشیر حاکم منصوب شده از طرف دولت صفوی ایران، بنا شد. [ ۳] [ ۴] [ ۵] از اواسط سده ۱۸ تا سال ۱۸۲۲ شهر شوشی پایتخت خانات قره باغ بود. این شهر کانون فرهنگ و زادگاه تعداد زیادی از روشنفکران، شعرا، نویسندگان و به ویژه موسیقیدانان آذربایجانی، شامل عاشیقان، خوانندگان موسیقی مقامی، نوازندگان قوپوز و غیره… بوده است. [ ۶] از آنجا که شهر شوشی محل قرارگیری چندین اثر تاریخی، فرهنگی و مذهبی است،
این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذربایجانی است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. وجود «کلیسای جامع غازانچتسوتس» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه ای ساخته است. شوشی شهری در منطقه مورد مناقشه ناگورنو - قره باغ در قفقاز جنوبی است. [ ۷] . ارتفاع این شهر ۱٬۴۰۰ تا ۱٬۸۰۰ متر از سطح آب های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل های انبوه است.
نیروهای ویژه نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان طی نبرد ۳ روزه در جریان درگیری های ناگورنو - قره باغ سال ۲۰۲۰، شهر شوشی را هشتم ماه نوامبر در کنترل گرفتند. [ ۸] [ ۹] [ ۱۰] این شهر هم اکنون در کنترل ارتش جمهوری آذربایجان قرار دارد. [ ۱۱]
شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا «پناه آباد» نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی خان، نام شهر به سبب روستای «شوش» که در نزدیکی پناه آباد قرار داشت به «شوشی» تغییر نام داد. به فارسی و ارمنی به آن «شوشی» گفته می شود، اما تلفظ آن در ترکی آذربایجانی به صورت «شوشا» درآمده است. [ ۱۲] براساس دانشنامه افرون و بروک هاوس هم، نام این شهر از روستای مجاورش به نامِ «شوشی کَند» ( به معنای روستای شوشی در ترکی آذربایجانی ) آمده که در زبان ارمنی «شُش» خوانده می شود. [ ۱۳] اما آراکل باباخانیان، برعکس، نامِ این روستا را برگرفته از دژِ شوشی می داند. [ ۱۴]

(یا: شوشه) شهری در جمهوری آذربایجان، از شهرهای مهم ناحیۀ خودمختار ناگورنو قراباغ واقع بر دامنه های جنوب شرقی کوه های قفقاز کوچک تر، و کرسی حکومت موروثی قراباغ در نیمۀ دوم قرن ۱۲ و نیمۀ اول قرن ۱۳ق. این شهر در ۱۱۶۹ق بنا شد. پناه علی خان دوم، مؤسس حکومت قراباغ، به توصیۀ ملک شاه نظر ارمنی، حاکم سابق ناحیۀ ارمنی نشین ورنده، برای مصونیت از حملات محمدحسن خان قاجار، قلعۀ شوشی را در قلب کوهستان های قراباغ ساخت و با همۀ اعضای خانوادۀ خود و بسیاری از خوانین جوانشیر به آن جا نقل مکان کرد. این قلعه در آغاز پناه آباد نام گرفت و بعدها به شوشی تغییر نام داد. محمدحسن خان قاجار در ۱۱۷۰ق و فتحعلی خان افشار ارومی در ۱۱۷۵ق آن جا را محاصره کردند، اما بدون کسب نتیجه ای از قراباغ خارج شدند. صادق خان شقاقی در ۱۲۰۵ق از مقابل آقامحمد خان قاجار به شوشی و نزد ابراهیم خلیل خان جوانشیر، حاکم قراباغ، گریخت. این شهر در ۱۲۱۱ق به تصرّف آقامحمدخان درآمد، اما پس از آن که وی کشته شد دوباره به دست ابراهیم خلیل خان افتاد. این شهر به موجب عهدنامۀ گلستان به روسیه واگذار شد (۱۲۲۸ق) و بعد به جمهوری آذربایجان پیوست. شوشی در جریان حوادث سال های اخیر و جنگ میان آذربایجان و ارامنۀ قراباغ از ادارۀ دولت آذربایجان خارج شده و در اختیار ارامنه قرار گرفته است. ابریشم ریسی و قالی بافی از صنایع مهم این شهر است.