شهرستان هلیلان

شهرستان هلیلان یکی از شهرستان های استان ایلام است. مرکز این شهرستان، شهر توحید است. مردم هلیلان به زبان لکی سخن می گویند. [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] [ ۶] [ ۷] در ایرانیکا هلیلان از طوایف کُرد به شمار آمده است[ ۸] این شهرستان در مرز استان های ایلام، کرمانشاه و لرستان واقع شده است.
• غارهای «مرآو» ( marauw ) و مَرروس ( mar - ross )   : قدیمی ترین آثار تاریخی گروههای پراکنده ی انسانی در حوزه فرهنگی ایلام و لرستان در درّه ی هُلیلان، واقع در کناره رودخانه ی سیمره است که در ارتفاع 930 متری از سطح دریا واقع شده است، در این منطقه حداقل هفت محل شناسایی شده است. این محل ها نزدیک منطقه ای به نام «پل باریک» در شمال روستای سرچم و دو محل دیگر ، یعنی دو غار به نام «مرآو» ( marauw ) و مَرروس ( mar - ross ) که گفته می شود آثار به دست آمده از آن متعلق به دوره ی پارینه سنگی زیرین ( upper upperpalaeolithic ) و تاریخ تخمینی آن حدود 200 هزار تا 100 هزار سال پیش است. از این هفت محل، دو محل پناهگاه سنگی و پنج محل دیگر از نوع محل باز هستند. باستان شناسان این دوره را مربوط به فرهنگ آشولین «Acheulean» می دانند.
• دره شیرز ( تنگه شیرز ) در خط مرزی این شهرستان ( بخش زردلان ) با استان لرستان قرار دارد که یکی از مناطق گردشگری مهم منطقه محسوب شده و گردشگران داخلی و بعضا خارجی از آن بازدید می کنند. [ ۹]
• همچنین از سایر زیبایی های این منطقه می توان به رودخانه سیمره، تنگه تیر، قلعه سام، پل دختر و پسر، قبرستان تاریخی بان لکان، قبرستان های سه گانه روستای مهدیه و بقعه امامزاده محمد در نزدیکی بخش هلیلان اشاره کرد.
• کوه کران بزان: طی بهار 1389 دره کُران بُزان با هدفِ کشف و شناسایی محوطه های باستانی و مطالعه چشم انداز فرهنگی آن مورد بررسی قرار گرفت. دره کُران بُزان دره طویل و باریکی است که در مرکز کوهستان های زاگرس واقع گردیده و شامل بخش هایی از غرب استان لرستان و بخش هایی از شمال شرقی استان ایلام در زاگرس مرکزی است. این دره به واسطه جریان رودخانه سیمره و پتانسیل های سرشار زیست محیطی قابلیت های فراوانی به ویژه در دوره پیش از تاریخ دارد. با توجه به قابلیت های فراوان منطقه و موقعیت مهم جغرافیایی آن در زاگرس مرکزی، منطقه کاملاً با پای پیاده و به صورت فشرده با هدف یک بار برای همیشه مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد بررسی 71 کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل دره ها، تپه ماهورها و ارتفاعات حاشیه رودخانه سیمره است. در نتیجه بررسی موفق به کشف تعداد قابل توجهی ( 122 مکان ) محوطه باستانی از کهن ترین دوره استقرار بشر تا به امروز شدیم. از این تعداد 110 مکان مربوط به دوره پارینه سنگی، دو محوطه مربوط به دوره نوسنگی، یک محوطه مربوط به دوره مس و سنگ، دو محوطه عصر مفرغ، هفت محوطه مربوط به دوره تاریخی و هفت اثر و محوطه مربوط به دوره اسلامی است. این مکان ها شامل محوطه های باز دوره پارینه سنگی، روستاها و استقرارهای موقت، قلعه، آسیاب، کانال آب رسانی و دو گورستان است. نتایج بررسی نشان می دهد که بیشترین شواهد به دست آمده در دره مربوط به دوره پارینه سنگی میانی است و در دوره های پس از آن به جز یکی دو استقرار دایم و شماری محوطه با پراکندگی سطحی مواد فرهنگی، معمولاًً خالی از سکنه بوده است. این موضوع به احتمال فراوان در رابطه با کمبود اراضی حاصلخیز در دره و وضعیت ویژه زمین ریخت شناسی آن است. هرچند که اکتشافات هنوز کامل نیست و سالیان سال است که مورد بررسی قرار نگرفته است.