شهرستان فسا

شهرستان فسا یکی از شهرستانهای استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر فسا است.
در کتیبه ها و سنگ نوشته های پرسپولیس از فسا با نام «پشی یا» یا «بشی» یاد شده است. جرج کامرون بر اساس مفاد لوح شماره ۵۳ از الواح گلی تخت جمشید، محل شهر «پشی یا» یا «بشی یه» را منطبق بر محل کنونی شهر فسا می داند. واژه «بشی یه» در واقع صورت عیلامی واژه پسا می باشد. این واژه به دلیل عدم وجود حرف «پ» در زبان عربی، پس از ورود اعراب و تبادلات فرهنگی به صورت «بسا» و گاهی نیز «فسا» تلفظ و ثبت گردید. فسا در لغت نیز به معنی «محل سکونت و قرارگاه» یاد شده است. محققان برای واژهٔ فسا معنی شهر پارسیان را نیز شمرده اند. [ ۳]
قرار گرفتن در مسیر شیراز به بندرعباس و کرمان، این شهرستان را از یک موقعیت راهبردی برخوردار کرده است. شهر فسا در ارتفاع ۱۱۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بلندترین نقطه این شهرستان خرمن کوه در کنار روستای کچوییه با ۳۲۲۰ متر ارتفاع است. به طور کلی نزدیک به ۴۰ درصد از وسعت شهرستان فسا دشت و بقیه کوهستانی است.
جمعیت این شهرستان بر طبق برآورد رسمی سال ۱۴۰۰، برابر با ۲۰۷٬۹۰۰تن[ ۴] بوده است که پس از شهرستان های شیراز، مرودشت و کازرون چهارمین شهرستان پرجمعیت استان فارس می باشد.
• تل ضحاک که از آثار ما قبل اسلام است و ویرانه های شهر باستانی فسا در روستای خیرآباد است که از عهد پیشدادیان به جا مانده و این شهر تا قرن هفتم آباد بوده است که آثار باستانی زیادی بر اثر کاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه های کشور نگهداری می شود.
• قلعه آشپزخانه ضحاک مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان در نزدیکی تل ضحاک
• آثار شهری مربوط به دوران ساسانیان در حوالی روستای تنگ کرم واقع در ۱۵ کیلومتری شهر فسا به نام شهر ازبرا، مص و. . وجود داشته که آثار و بقایایی از آن باقی است.
• تل نعلکی واقع در جنب روستای جلیان از بخش نوبندگان که قبور ماقبل تاریخ بوده و از لحاظ مهرپرستی بررسی و اهمیت است.
• آتشکده ساسانی که عوام آن را سنگ قنبر ( سنگ سلمان ) می نامیدند به طول ۲ متر و عرض ۰٫۵ متر که خطوط گران بهایی روی آن حک شده و برخی آن را مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانیان بوده است.
• آتشکده سامانی مربوط به دوره ساسانی واقع در ۱۵ کیلومتری شمال فسا ( غمپ آتشکده ) که در اصل خنب آتش کده بوده و در گویش محلی غمپ یا قمپ بدان می گویند.
• ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار می باشد.
• قلعه دختر واقع در روستای زنگنه
• منطقه باستانی کوزه گرخانه ( واصل آباد ) ، آثار باستانی تنگ مج و تنگ موردی، تل نخودی و اتلال مجاور آن ( کوشک قاضی ) ، تل سیاه ( فدشکویه ) و کوه نقاره خانه در امتداد آن تنگ خمار ( سنان ) و چاه های سنگی در ارتفاعات مجاور سنان، بقعه سید شمس الدین ( عهد صفوی ) ، بقعة زاهد کبیر در زاهد شهر ( عهد مغول ) ، ساختمان نقاره خانه ( شهربانی قدیم = خیابان محمدی )